ЭIЄ
ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΗΤΟΙ ΣΥΡΙΑΔΕΣ ΑΘΗΝΑΙ
Ἔρευνα & συγγραφὴ Ἰωάννης Βαφίνης
Ἕνας τόπος μὲ μακρὰν ἱστορία, στὴν ἀκτὴ τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου, εἶναι ἡ Συρία. Ἡ ἀπαρχὴ τῶν τοπικῶν ἱστορικῶν δρωμένων ξεκινᾶ ὅταν στὴν παράκτια περιοχὴ προσέγγισαν μὲ τὴν Ἀργῶ οἱ ἐκστρατεύσαντες Ἀργοναῦτες. Μάλιστα, διαδίδονταν ἡ μυθολογικὴ παράδοσης ὅτι, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς λιμένισης τῆς Ἀργοῦς χρειάστηκε νὰ τὴν σύρουν εἰς τὰ ἐνδότερα τῆς χώρας, πιθανὸν γιὰ νὰ προσεγγίσουν τις παραποτάμιες περιοχές, καὶ ἔκ τοῦ συρμοῦ ἡ περιοχὴ ἔλαβε τὴν φερωνυμίαν ἀπὸ τοῦ ρήματος "σύρω>σύρνω>σέρνω".
Στὴν Συρία, λοιπόν, κτίστηκε μιὰ ἀρχαία πόλη τῆς ὁποίας ἡ ρίζα εἶναι ἑλληνική. Τὸ ὄνομα αὐτῆς Ἀντιόχεια. Οἱ πρῶτοι κάτοικοι τῆς Ἀντιόχειας ἦταν Ἕλληνες, ἀπὸ τὴν κοντινὴ Ἀντιγόνεια.
Ὁ ἑλληνοσύριος χρονογράφος Ἰωάννης Μαλάλας ἐξιστορεῖ τὸ γεγονός της μετοικήσεως 5.300 Ἀθηναίων, ὅπως ἀκόμα καὶ ὁρισμένων Μακεδόνων, Κρητῶν, Κυπρίων καὶ ἐλαχίστων ὁμογενῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τὰ περίχωρα. Ὁ Σέλευκος, τοῦ ὁποίου ἡ γενιὰ ἄρχονταν ἀπὸ τοῦ Πυθίου Ἀπόλλωνος κόσμησε τὴν πόλη μὲ λαμπρὰ τείχη, παλάτια, ἱερά, στάδιο, ὅλα εἰς μίαν ἐξαίρετον ρυμοτομία.
Μετ' ὀλίγου καιροῦ, ἡ πόλη της Ἀντιόχειας ἀνέπτυξε σπουδαία πνευματικὴ κίνηση καὶ αἰτία θεωρεῖται τὸ πλειοψηφικὸν τοῦ γένους τῶν Ἀθηναίων. Διὰ τὸν λόγῳ τοῦτο ἡ Ἀντιόχεια ἀποκαλοῦνταν «Συριάδες Ἀθῆναι». Πράγματι, οἱ Ἀθηναῖοι, παρ' ὅτι εὑρισκόμενοι χιλιάδες χιλιόμετρα μακριὰ ἀπὸ τὴν γενέτειρα τοὺς συνέχισαν νὰ τιμοῦν ἀδιάλειπτα τὴν προστάτιδα τοὺς θεὰ τῆς σοφίας Ἀθηνᾶ καὶ νὰ ὑπερέχουν στὰ γράμματα καὶ τὴν καινοτομία τῆς γνώσης.
Μάλιστα, ὁ μετέπειτα ἑλληνοσύριος βυζαντινὸς συγγραφέας Εὐάγριος τονίζει ὅτι, τὴν θεὰ Ἀθηνᾶ, πολιοῦχο τῶν Ἀθηνῶν, τὴν εἶχε τιμήσει ἡ πολιτεία μὲ ἕνα καλοσμιλεμένο ἄγαλμα ἀπὸ ὀρείχαλκο, τὸ ὁποῖο ἔχει διατηρηθεῖ ἀκόμη καὶ στὴν ἐποχή του. Ἰδοὺ καὶ τὰ συμφραζόμενα τοῦ χρονογράφου Ἰωάννου Μαλαλᾶ: «Ὁ δὲ Σέλευκος μετὰ τὸ καταστρέψαι τὴν Ἀντιγονίαν ἐποίησε μετοικῆσαι τοὺς Ἀθηναίους εἰς ἣν ἔκτισε πόλιν Ἀντιόχειαν τὴν μεγάλην τοὺς οἰκοῦντας τὴν Ἀντιγονίαν‧ οὔστινας ᾓν ἐκεὶ ἐάσας Ἀντίγονος μετὰ Δημητρίου, υἱοῦ αὐτοῦ, καὶ ἄλλους δὲ ἄνδρας Μακεδόνας, τοὺς πάντας ἄνδρας ˎετ΄, ποιήσας ὁ αὐτὸς Σέλευκος ἐν Ἀντιοχείᾳ τῇ μεγάλῃ ἀνδριάντα χαλκοῦν φοβερὸν τῆς Ἀθήνης διὰ τοὺς Ἀθηναίους, ὡς αὐτὴν σεβομένους.»
(Χρονογραφία 257.Β15).
Ἡ πόλη τῆς Ἀντιοχείας συνέχισε τὴν καθολικὴν πορεία της πρὸς τὴν πολιτιστικήν της ἀνέλιξη ἕως ὅτου ἐβρέθει στὴν περιοχὴ μιὰ αὐτοκράτειρα τοῦ Βυζαντίου μὲ καταγωγὴ ἀπὸ τὴν ἀρχαία Ἀθήνα. Ἐτούτη ἦταν ἡ Ἄθηναῒς ἡ ἐπονομαζόμενη ἐκ τοῦ χριστιανικοῦ βαπτίσματος Εὐδοκία.
Ὅταν ἡ αὐτοκράτειρα Ἁγία Εὐδοκία, πῆγε γιὰ προσκυνηματικοὺς λόγους στὴν Ἱερουσαλήμ, καθ' ὁδὸν συνάντησε τὴν πόλη της Ἀντιόχειας καὶ κατέλυσε ἐκεῖ διὰ ὀλίγον χρόνο. Οἱ Ἀντιοχεῖς, γνωρίζοντας τὴν ἀθηναϊκὴ τῆς καταγωγῆς, τῆς ἐπιφύλαξαν μεγαλιώδη ὑποδοχή. Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς διαμονή της, τὸ γονίδιο τοῦ πατρός της καὶ ρήτορος φιλοσόφου Λέοντος τοῦ ἀθηναίου, μίλησε μέσα της καὶ διαχειριζόμενη καλὰ τὸν λόγον, ἐκφώνησε ἕναν αὐτοσχέδιον λόγο πρὸς τοὺς πολῖτες ποὺ ἔμεινε στὴν ἱστορία.
Ἡ χαρακτηριστικὴ φράση τῆς ὁμιλίας της ἦταν ἡ ἀπαγγελία τῶν ὁμηρικῶν στίχων ποὺ δήλωναν τὴν γονιδιακή της συνταύτιση μὲ τὸν λαό της Ἀντόχειας ποὺ ἐκτὸς ἀπὸ Ἕλληνες ἦταν κατὰ τὸ πλεῖστον Ἀθηναῖοι. Ὁ ἀκόλουθως στίχος «Ὑμετέρης γενεῆς καὶ αἴματος εὔχομαι εἶναι» μετάφραση: [τοῦ δικοῦ σας γένους καὶ αἵματος καυχῶμαι πὼς εἶμαι] εἶναι ἐκεῖνος ποὺ βγῆκε ἀπὸ τὰ χείλη τῆς Αὐτοκράτειρας τοῦ Βυζαντίου Ἁγίας Εὐδοκία - Ἄθηναῒδος.
Τὰ σύγχρονα ἐρείπια τῆς ἐνδόξου πόλης τῆς Ἀντιοχείας ἡ ἐπονομαζόμενη ἐπὶ Δάφνη ἢ ἐπὶ Ὀρόντου, τοῦ ποταμοῦ
τῆς Συρίας
Σύμφωνα, μὲ περαιτέρω πληροφορίες ἡ Ἀντιόχεια ὑπῆρξε πόλη σημαίνουσα κατὰ τὴν περίοδο τῶν ἑλληνιστικῶν καὶ ἑλληνορωμαϊκῶν χρόνων, ἀλλά, καὶ ἐπὶ τῆς ἐμφανίσεως τοῦ χριστιανισμοῦ. Ἰδού, λοιπόν, τὰ συμφραζόμενα περὶ τούτου, σύμφωνα μὲ τὴν διατριβὴ τοῦ ἐπίκουρου καθηγητοῦ τῆς βυζαντινῆς λογοτεχνίας Sameh Farouk Soliman: «Ἡ Ἀντιόχεια, ἥτις συχνὰ ἐτιμᾶτο μὲ τὴν παρουσίαν τῶν αὐτοκρατόρων, ἐθεωρεῖτο μεγάλη πόλις τῆς Ἑλληνιστικῆς Ἀνατολῆς, διὰ δὲ τὴν πνευματικήν της ἀκμὴν ὠνομάσθη «Συριάδες Ἀθῆναι», ὅθεν ὁ Ῥωμαῖος κατακτητὴς τῆς Συρίας, κατὰ τὸν Ἰωάννην Μαλάλαν, ἐτίμησε τοὺς Ἀντιοχεῖς «ὡς ἐκ γένους Ἀθηναίους ὄντας». Ὁ Κικέρων τὴν ἐχαρακτήρισεν ὡς «τὴν ὡραίαν μέλισσαν τῆς Ἀνατολῆς»: (Orientis apis pulcher). Εἰς τὴν πρώιμον ἱστορίαν τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἡ Ἀντιόχεια κατέχει διακεκριμένην θέσιν. Ἦτο ἐκ τῶν πρώτων κέντρων τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὅπου ὁ ὅρος «Χριστιανὸς» ἐχρησιμοποιήθη διὰ πρώτην φοράν. Ἡ σημασία τῆς Ἀντιοχείας διὰ τὴν οἰκουμενικότητα τοῦ χριστιανισμοῦ εἶναι πολὺ μεγάλη. Ἡ Ἀντιόχεια θεωρεῖται ἀφετηρία καὶ κέντρον καὶ ἐκεῖ ἐγένετο ἡ πρώτη οὐσιαστικὴ συνάντησις μεταξὺ Ἑλληνισμοῦ καὶ Χριστιανισμοῦ. Εἰς τὴν Ἀντιόχειαν ὑπῆρχε μεγάλη Ἑλληνικὴ παροικία πλουσίων ἐμπόρων καὶ ἐξαιρέτων διανοητῶν τῆς Ἑλληνικῆς παιδείας μὲ κέντρον τὴν γνωστὴν ῥητορικὴν Σχολήν.» [ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ: ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Ζ’ & Η’) - ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΙΣ ΣΥΡΙΑΝ, ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΝ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΝ ΠΡΟ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Δ΄, Ε΄ ΚΑΙ Ϛ΄ ΑΙΩΝΕΣ) 1. Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, Sameh Farouk Soliman].
Ἡ ἀξιεπηγητότατη ἀναφορὰ τοῦ ἐπίκουρου καθηγητοῦ ἀναδεικνύει τὶς σπουδαιότερες πτυχὲς μιᾶς ἔνδοξης ἐποχῆς τῶν Ἑλλήνων στὰ ἐδάφη τῆς Συρίας σὲ μιὰ ἱστορικὴ περίοδο ὅπου οἱ ἐξουσίες ἀντικαθίστανται μὲ ταχύτατους ρυθμούς.
Ὡστόσο, στὴ περιοχὴ τῆς Μέσης Ἀνατολῆς, μετὰ τὰ ἑλληνιστικὰ βασίλεια καὶ τὴν ρωμαιοκρατία, ἦρθε ὁ χριστιανισμὸς γιὰ νὰ παραμείνει στὸ προσκήνιο ἀρκετοὺς αἰῶνες.
Ἀργότερα, τὸν χριστιανισμὸ διαδέχτηκε τὸ μουσουλμανικὸ στοιχεῖο τὸ ὁποῖο ὅμως δὲν μπόρεσε νὰ ἐξουδετερώσει πλήρως τὸν θρησκευτικὸ προκάτοχο του.
Ἡ Ἀντιόχεια ἤτοι Συριάδαι Ἀθῆναι, κατάφεραν νὰ ἐπιβιώσουν διὰ μέσου τῶν αἰώνων, ὅσο κι ἂν θέλησαν πολλοὶ ἀλλόφυλοι νὰ σβήσουν τὰ ἴχνη της.
Ἡ ἀνεξίτηλος προσφορά της στὸ πολιτισμὸ ὑπῆρξε ζωοδότρια πηγὴ τῶν τεχνῶν καὶ τῶν ἐπιστημῶν, διακριθεῖσα ἰδιαιτέρως ἐπὶ ὀκτὼ συναπτοὺς αἰῶνες γιὰ τὴν διάδοση τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, τοῦ κοσμοπολίτικου πνεύματος καὶ τῆς κοινωνικῆς προόδου.
Ἡ ἐπίκαιρος γεωστρατηγικὴ καὶ γεωπολιτικὴ θέση, ὅσον καὶ τὰ πέριξ εὔφορα ἐδάφη αὐτῆς εὐνόησαν τὸ διαμετακομιστικὸν ἐμπόριο καθιστῶντας την σημαντικότατον κέντρον τῆς Ἀνατολῆς. Γι΄αυτό ἔλαβε τὴν ἐπωνυμία ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες, ὡς "Ἀντιόχεια ἡ Μεγάλη".
Ἀργότερα οἱ Ρωμαῖοι τὴν εἶπαν "Χρυσῆ" ἢ "Καλὴ" ἐνῷ κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἄνθισης τοῦ χριστιανισμοῦ, μὲ ἐπίκεντρο τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο, ὀνομάσθει "Θεούπολις" κατὰ Ζήνωνος αὐτοκράτορος Βυζαντίου.
Ἐπιπλέον, διακρίθηκε ὡς βασιλίδα πόλη, διεκδικῶντας ἰσοτίμως τὰ πρωτεῖα, ἀκόμη, κι ἀπὸ τὴν κοσμοκράτειρα Ρώμη. Ἐγκωμιαστικοὺς λόγους γι' αὐτήν, ἔγραψαν, ὁ Λιβάνιος, ὁ Ἀντιοχεὺς Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος καὶ ὁ ρωμαῖος Μαρκελλίνος. Ὁ τελευταῖος δὲ εἶπε τὰ ἑξῆς χαρακτηριστικὰ σχόλια: «...ἧτο πόλις γνωστὴ ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην πρὸς τὴν ὁποίαν οὐδεμία ἄλλη ἠδύνατο νὰ συγκριθῇ».
Στὰ πρῶτα χρόνια τῆς διάδοσης τοῦ χριστιανισμοῦ, ἡ Ἀντιόχεια, καθίστανται σύντομα ἡ δευτέρα κοιτὶς τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ "μητέρα τῶν ἐξ Ἐθνῶν ἐκκλησιῶν".
Ὁ διωγμὸς τῶν χριστιανῶν ἀλλὰ καὶ ἡ θυσία τοῦ πρωτομάρτυρος Στεφάνου, τὸν ὁποῖον τιμοῦσε εὐλαβικὰ καὶ ἡ Ἁγία Εὐδοκία - Ἄθηναῒς, ἔδωσε τὸ ἔναυσμα νὰ γίνει ἡ πόλη κέντρο τῆς ἱερᾶς εὐαγγελικῆς διάδοσης ἀπὸ τοὺς ἀποστόλους Παῦλο καὶ Βαρνάβα.
Χάρτης τοῦ Παύλου Καρολίδου
δείχνει κατά τὸν 2ο αἰῶνα μ.Χ ποὺ βρίσκονται ἡ Ἀθήνα καὶ ἡ Ἀντιοχεία
(ὑπογραμμισμένες μὲ ἐρυθρὴ γραμμή)
Τόσο μεγάλη ἄνθιση γνώρισε ὁ χριστιανισμὸς στὴν Ἀντιόχεια τὴν Μεγάλη, οὕτως ὥστε πάνω ἀπὸ τριάντα σύνοδοι συνῆλθαν ἐκεῖ, ἴσως, λόγῳ τοῦ μεγάλου πληθυσμοῦ τῆς ἐκκλησίας τῶν χριστιανῶν, ἢ καὶ διὰ τὴν πάταξη, ἐν καιρῷ, τῶν καταστροφικῶν καὶ δαιμονικῶν αἱρέσεων ἀπὸ ξένες ἐπιρροές, ὅπως, ἐπὶ παραδείγματι, ἐκεῖνες ποὺ ἔσπειραν ὕπουλα οἱ μεταναστευτικὲς ροὲς τῶν Ἰουδαίων.
Ἐν κατακλεῖδι, γνωστὴ εἶναι καὶ ἡ ἐξ Ἀντιοχείας διάδοση τῆς καλοφωνικῆς ψαλτικῆς τέχνης μὲ τὴν ἰδιαίτερη ἀντίφωνον διαδοχὴ καὶ ἐναλλαγὴ τῶν δύο χορῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μέλους.
Τὸ εἶδος της ἀντιφωνίας εἶχαν κληρονομήσει οἱ Ἀντιοχεῖς ἀπὸ τὴν πανάρχαια λυρικὴ τέχνη τῶν ἀντιστροφῶν καὶ τῶν ἀντιχορίων ποὺ χρησιμοποίησαν οἱ τραγωδοὶ τοῦ Ἀττικοῦ θεάτρου, ὅπου, εἶχον μὲ τὴν σειρά τους λάβει ἐκ τῶν προϊστορικῶν καταβολῶν τῆς πανάρχαιας Ἀθηναϊκῆς καὶ Μινωϊκὴς πολιτισμικῆς δράσης!
†
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Patrologie cursus completus, seu bibliotheca, ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ, EYAGRII SCHOLASTICI HISTORIA ECCLESIASTICA, Leontii tomus posterior, 1863
-Νεότερον ἐγκυκλοπαιδικὸν λεξικὸν τοῦ ΗΛΙΟΥ
-ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ: ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Ζ’ & Η’) - ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΙΣ ΣΥΡΙΑΝ, ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΝ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΝ ΠΡΟ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Δ΄, Ε΄ ΚΑΙ Ϛ΄ ΑΙΩΝΕΣ) 1. Ἡ ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, Sameh Farouk Soliman
-Ἰωάννης Μαλάλας, Χρονογραφία
