ЭIЄ

ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΗΤΟΙ ΣΥΡΙΑΔΕΣ ΑΘΗΝΑΙ

Έρευνα & συγγραφή Ιωάννης Βαφίνης

  Ένας τόπος με μακράν ιστορία, στην ακτή της ανατολικής Μεσογείου, είναι η Συρία. Η απαρχή των τοπικών ιστορικών δρωμένων ξεκινά όταν στην παράκτια περιοχή προσέγγισαν με την Αργώ οι εκστρατεύσαντες Αργοναύτες. Μάλιστα, διαδίδονταν η μυθολογική παράδοσης ότι, κατά την διάρκεια της λιμένισης της Αργούς  χρειάστηκε να την σύρουν εις τα ενδότερα της χώρας, πιθανόν για να προσεγγίσουν τις παραποτάμιες περιοχές, και έκ του συρμού η περιοχή έλαβε την φερωνυμίαν από του ρήματος "σύρω>σύρνω>σέρνω". 

  Στην Συρία, λοιπόν, κτίστηκε μια αρχαία πόλη της οποίας η ρίζα είναι ελληνική. Το όνομα αυτής Αντιόχεια. Οι πρώτοι κάτοικοι της Αντιόχειας ήταν Έλληνες, από την κοντινή Αντιγόνεια.  

 Ο ελληνοσύριος  χρονογράφος Ιωάννης Μαλάλας εξιστορεί το γεγονός της μετοικήσεως 5.300 Αθηναίων, όπως ακόμα και ορισμένων Μακεδόνων, Κρητών, Κυπρίων και ελαχίστων ομογενών Ελλήνων από τα περίχωρα. Ο Σέλευκος, του οποίου η γενιά άρχονταν από του Πυθίου Απόλλωνος κόσμησε την πόλη με λαμπρά τείχη, παλάτια, ιερά, στάδιο, όλα εις μίαν εξαίρετον ρυμοτομία. 

   Μετ' ολίγου καιρού, η πόλη της Αντιόχειας ανέπτυξε σπουδαία πνευματική κίνηση και αιτία θεωρείται το πλειοψηφικόν του γένους των Αθηναίων. Δια τον λόγω τούτο η Αντιόχεια αποκαλούνταν «Συριάδες Αθήναι». Πράγματι, οι Αθηναίοι, παρότι ευρισκόμενοι χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την γενέτειρα τους συνέχισαν να τιμούν αδιάλειπτα την προστάτιδα τους θεά της σοφίας Αθηνά και να υπερέχουν στα γράμματα και την καινοτομία της γνώσης. 

 Μάλιστα, ο μετέπειτα ελληνοσύριος βυζαντινός συγγραφέας Ευάγριος τονίζει ότι, την θεά Αθηνά, πολιούχο των Αθηνών, την είχε τιμήσει η πολιτεία με ένα καλοσμιλεμένο  άγαλμα από ορείχαλκο, το οποίο έχει διατηρηθεί ακόμη και στην εποχή του. Ιδού και τα συμφραζόμενα του χρονογράφου Ιωάννου Μαλαλά: «Ὁ δὲ Σέλευκος μετὰ τὸ καταστρέψαι τὴν Ἀντιγονίαν ἐποίησε μετοικῆσαι τοὺς Ἀθηναίους εἰς ἣν ἔκτισε πόλιν Ἀντιόχειαν τὴν μεγάλην τοὺς οἰκοῦντας τὴν Ἀντιγονίαν‧ οὔστινας ᾓν ἐκεὶ ἐάσας Ἀντίγονος μετὰ Δημητρίου, υἱοῦ αὐτοῦ, καὶ ἄλλους δὲ ἄνδρας Μακεδόνας, τοὺς πάντας ἄνδρας ˎετ΄, ποιήσας ὁ αὐτὸς Σέλευκος ἐν Ἀντιοχείᾳ τῇ μεγάλῃ ἀνδριάντα χαλκοῦν φοβερὸν τῆς Ἀθήνης διὰ τοὺς Ἀθηναίους, ὡς αὐτὴν σεβομένους.» (Χρονογραφία 257.Β15).

  Η πόλη της Αντιοχείας συνέχισε την καθολικήν πορεία της προς την πολιτιστικήν της ανέλιξη έως ότου εβρέθει στην περιοχή μια αυτοκράτειρα του Βυζαντίου με καταγωγή από την αρχαία Αθήνα. Ετούτη ήταν η Αθηναῒς η επονομαζόμενη εκ του χριστιανικού βαπτίσματος Ευδοκία. 

  Όταν η αυτοκράτειρα Αγία Ευδοκία, πήγε  για προσκυνηματικούς λόγους στην Ιερουσαλήμ, καθ' οδόν συνάντησε την πόλη της Αντιόχειας και κατέλυσε εκεί δια ολίγον χρόνο. Οι Αντιοχείς, γνωρίζοντας την αθηναϊκή της καταγωγής, της επιφύλαξαν μεγαλιώδη υποδοχή. Κατά την διάρκεια της διαμονή της, το γονίδιο του πατρός της και ρήτορος φιλοσόφου Λέοντος του αθηναίου, μίλησε μέσα της και διαχειριζόμενη καλά τον λόγον, εκφώνησε έναν αυτοσχέδιον λόγο προς τους πολίτες που έμεινε στην ιστορία. 

  Η χαρακτηριστική φράση της ομιλίας της ήταν η απαγγελία των ομηρικών στίχων που δήλωναν την γονιδιακή της συνταύτιση με τον λαό της Αντόχειας που εκτός από Έλληνες ήταν κατά το πλείστον Αθηναίοι. Ο ακόλουθως στίχος «Ὑμετέρης γενεῆς καὶ αἴματος εὔχομαι εἶναι» μετάφραση: [του δικού σας γένους και αίματος καυχώμαι πως είμαι]  είναι εκείνος που βγήκε από τα χείλη της Αυτοκράτειρας του Βυζαντίου Αγίας Ευδοκία - Αθηναῒδος.

Τα σύγχρονα ερείπια της ενδόξου πόλης της Αντιοχείας

η επονομαζόμενη επί Δάφνη ή επί Ορόντου, του ποταμού 

της Συρίας

    

  Σύμφωνα, με περαιτέρω πληροφορίες η Αντιόχεια υπήρξε πόλη σημαίνουσα κατά την περίοδο των ελληνιστικών και ελληνορωμαϊκών χρόνων, αλλά, και επί της εμφανίσεως του χριστιανισμού. Ιδού, λοιπόν, τα συμφραζόμενα περί τούτου, σύμφωνα με την διατριβή του επίκουρου καθηγητού της βυζαντινής λογοτεχνίας Sameh Farouk Soliman: «Ἡ Ἀντιόχεια, ἥτις συχνὰ ἐτιμᾶτο μὲ τὴν παρουσίαν τῶν αὐτοκρατόρων, ἐθεωρεῖτο μεγάλη πόλις τῆς Ἑλληνιστικῆς Ἀνατολῆς, διὰ δὲ τὴν πνευματικήν της ἀκμὴν ὠνομάσθη «Συριάδες Ἀθῆναι», ὅθεν ὁ Ῥωμαῖος κατακτητὴς τῆς Συρίας, κατὰ τὸν Ἰωάννην Μαλάλαν, ἐτίμησε τοὺς Ἀντιοχεῖς «ὡς ἐκ γένους Ἀθηναίους ὄντας». Ὁ Κικέρων τὴν ἐχαρακτήρισεν ὡς «τὴν ὡραίαν μέλισσαν τῆς Ἀνατολῆς»: (Orientis apis pulcher). Εἰς τὴν πρώιμον ἱστορίαν τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἡ Ἀντιόχεια κατέχει διακεκριμένην θέσιν. Ἦτο ἐκ τῶν πρώτων κέντρων τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὅπου ὁ ὅρος «Χριστιανὸς» ἐχρησιμοποιήθη διὰ πρώτην φοράν. Ἡ σημασία τῆς Ἀντιοχείας διὰ τὴν οἰκουμενικότητα τοῦ χριστιανισμοῦ εἶναι πολὺ μεγάλη. Ἡ Ἀντιόχεια θεωρεῖται ἀφετηρία καὶ κέντρον καὶ ἐκεῖ ἐγένετο ἡ πρώτη οὐσιαστικὴ συνάντησις μεταξὺ Ἑλληνισμοῦ καὶ Χριστιανισμοῦ. Εἰς τὴν Ἀντιόχειαν ὑπῆρχε μεγάλη Ἑλληνικὴ παροικία πλουσίων ἐμπόρων καὶ ἐξαιρέτων διανοητῶν τῆς Ἑλληνικῆς παιδείας μὲ κέντρον τὴν γνωστὴν ῥητορικὴν Σχολήν.» [ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ: ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Ζ’ & Η’) - ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΙΣ ΣΥΡΙΑΝ, ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΝ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΝ ΠΡΟ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Δ΄, Ε΄ ΚΑΙ Ϛ΄ ΑΙΩΝΕΣ) 1. Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, Sameh Farouk Soliman].
 Η αξιεπηγητότατη αναφορά του επίκουρου καθηγητού αναδεικνύει τις σπουδαιότερες πτυχές μιας ένδοξης εποχής των Ελλήνων στα εδάφη της Συρίας σε μια ιστορική περίοδο  όπου οι εξουσίες αντικαθίστανται με ταχύτατους ρυθμούς. 

 Ωστόσο, στη περιοχή της Μέσης Ανατολής, μετά τα ελληνιστικά βασίλεια και την ρωμαιοκρατία, ήρθε ο χριστιανισμός για να παραμείνει στο προσκήνιο αρκετούς αιώνες.      Αργότερα, τον χριστιανισμό διαδέχτηκε το μουσουλμανικό στοιχείο το οποίο όμως δεν μπόρεσε να εξουδετερώσει πλήρως τον θρησκευτικό προκάτοχο του.

 Η Αντιόχεια ήτοι Συριάδαι Αθήναι, κατάφεραν να επιβιώσουν δια μέσου των αιώνων, όσο κι αν θέλησαν πολλοί αλλόφυλοι να σβήσουν τα ίχνη της. Η ανεξίτηλος προσφορά της στο πολιτισμό υπήρξε ζωοδότρια πηγή των τεχνών και των επιστημών, διακριθείσα ιδιαιτέρως επί οκτώ συναπτούς αιώνες για την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, του κοσμοπολίτικου πνεύματος και της κοινωνικής προόδου. 

  Η επίκαιρος γεωστρατηγική και γεωπολιτική θέση, όσον και τα πέριξ εύφορα εδάφη αυτής ευνόησαν το διαμετακομιστικόν εμπόριο καθιστώντας την σημαντικότατον κέντρον της Ανατολής. Γι΄αυτό έλαβε την επωνυμία από τους Έλληνες, ως "Αντιόχεια η Μεγάλη". Αργότερα οι Ρωμαίοι την είπαν "Χρυσή" ή "Καλή" ενώ κατά την διάρκεια της άνθισης του χριστιανισμού, με επίκεντρο το ελληνικό στοιχείο, ονομάσθει "Θεούπολις" κατά Ζήνωνος αυτοκράτορος Βυζαντίου.  

 Επιπλέον, διακρίθηκε ως βασιλίδα πόλη, διεκδικώντας ισοτίμως τα πρωτεία, ακόμη, κι από την κοσμοκράτειρα Ρώμη. Εγκωμιαστικούς λόγους γι' αυτήν, έγραψαν, ο Λιβάνιος, ο Αντιοχεύς Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο ρωμαίος Μαρκελλίνος. Ο τελευταίος δε είπε τα εξής χαρακτηριστικά σχόλια: «...ἧτο πόλις γνωστὴ  ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην πρὸς τὴν ὁποίαν οὐδεμία ἄλλη ἠδύνατο νὰ συγκριθῇ».

 Στα πρώτα χρόνια της διάδοσης του χριστιανισμού, η Αντιόχεια, καθίστανται σύντομα η δευτέρα κοιτίς του χριστιανισμού και "μητέρα των εξ Εθνών εκκλησιών".  Ο διωγμός των χριστιανών αλλά και η θυσία του πρωτομάρτυρος Στεφάνου, τον οποίον τιμούσε ευλαβικά και η Αγία Ευδοκία - Αθηναῒς, έδωσε το έναυσμα να γίνει η πόλη κέντρο της ιεράς ευαγγελικής διάδοσης από τους αποστόλους Παύλο και Βαρνάβα. 

Χάρτης του Παύλου Καρολίδου δείχνει κατά 

τον 2ο αιώνα μ.Χ που βρίσκονται η Αθήνα και η Αντιοχεία

 (υπογραμμισμένες με ερυθρή γραμμή)

 Τόσο μεγάλη άνθιση γνώρισε ο χριστιανισμός στην Αντιόχεια την Μεγάλη, ούτως ώστε πάνω από τριάντα σύνοδοι συνήλθαν εκεί, ίσως, λόγω του μεγάλου πληθυσμού της εκκλησίας των χριστιανών, ή και δια την πάταξη, εν καιρώ, των καταστροφικών και δαιμονικών αιρέσεων από ξένες επιρροές, όπως, επί παραδείγματι, εκείνες που έσπειραν ύπουλα οι μεταναστευτικές ροές των Ιουδαίων.  

 Εν κατακλείδι, γνωστή είναι και η εξ Αντιοχείας διάδοση της καλοφωνικής ψαλτικής τέχνης με την ιδιαίτερη αντίφωνον διαδοχή και εναλλαγή των δύο χορών του εκκλησιαστικού μέλους. Το είδος της αντιφωνίας είχαν κληρονομήσει οι Αντιοχείς από την πανάρχαια λυρική τέχνη των αντιστροφών και των αντιχορίων που χρησιμοποίησαν οι τραγωδοί του Αττικού θεάτρου, όπου, είχον με την σειρά τους λάβει εκ προϊστορικών καταβολών της πανάρχαιας Αθηναϊκής και Μινωϊκής πολιτισμικής δράσης! 

  

†

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Patrologie cursus completus, seu bibliotheca, ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ, EYAGRII SCHOLASTICI HISTORIA ECCLESIASTICA, Leontii tomus posterior, 1863

-Νεότερον εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν του ΗΛΙΟΥ

-ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ: ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Ζ’ & Η’) - ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΙΣ ΣΥΡΙΑΝ, ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΝ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΝ ΠΡΟ ΤΗΣ ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑΣ (Δ΄, Ε΄ ΚΑΙ Ϛ΄ ΑΙΩΝΕΣ) 1. Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ,  Sameh Farouk Soliman

-Ιωάννης Μαλάλας, Χρονογραφία