ЭIЄ

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΤΑΥΡΟΜΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

 ΗΤΑΝ Ο ΘΗΣΕΑΣ ΚΙ Ο ΗΡΑΚΛΗΣ

Έρευνα & συγγραφή Ιωάννης Βαφίνης

-

 Ένας μύθος παλαιός ταξίδεψε προς την δύση και παρέμεινε δια μέσου των αιώνων στην Μάλαγα της Ανδαλουσίας, όπου, διαδραματίζονται σήμερα οι θρυλικές ταυρομαχίες. Παράλληλα, υπάρχει μια μουσική σύνθεση για κιθάρα που ονομάζεται El toro-malaguena, δηλαδή, "ο ταύρος της Μάλαγας". Η Ισπανία, είναι ο τόπος των παραδόσεων της άνισης πάλης μεταξύ του ανθρώπου και του θηριώδους μαύρου ταύρου. 

   Η χώρα των ισπανών εκτείνεται στο μεγαλύτερο μέρος της ιβηρικής χερσονήσου κι θεωρείτε ο τόπος που διατηρεί μνήμες από ένα απώτατο παρελθόν. Τότε, όπου δεν μιλούνταν τα ισπανικά και οι αυτόχθονες ημιάγριοι κάτοικοι δέχτηκαν τον αλλεπάλληλο αποικισμό από τα ελληνικά και φοινικικά φύλα της ανατολικής μεσογείου. Έτσι, χτίστηκαν πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά κι άρχισε να ανθεί ένας ακμάζων ιβηρικός πολιτισμός.

  Στην βόρεια ισπανία και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Καταλωνίας, στον τόπο της ταυρομαχίας διατηρείτε ως τη σήμερον η ονομασία ενός αρχαίου Έλληνα ήρωα με το λεκτικό τρόπο της γραμμικής Β' των μυκηναϊκών χρόνων. Το όνομα αυτού Θησέας και στα καταλανικά Teseuς. Η ρίζα του ονόματος  ανευρέθηκε στην γραμμική Β' σημειωμένο ως te-se-u (δες Ventris και Chadwick 1973, υποσ. 115, 120). Το εύρημα αυτό επιβεβαιώνει την ύπαρξη του μυθικού ήρωα των Αθηνών στα ιστορικά δρώμενα της προϊστορίας. 

  Η ιστορία ξεκινάει όταν ο πρίγκιπας των Αθηνών Θησέας αποφασίζει να εκτελέσει άλλο έναν άθλο αντιμετωπίζοντας το μινωικό θηρίο που ονομάζεται Μινώταυρος. Για την διεξαγωγή αυτής της μονομαχίας υπάρχουν διάφορες καταγραφές. Ο Βυζαντινός χρονογράφος, Γεώργιος Σύγκελλος αναφερόμενος στο δεύτερο βιβλίο της Ατθίδος προτάσει μια ξεχωριστή εκδοχή του μύθου περί της μονομαχίας του Θησέως εξ Αθηνών με τον θηριώδη Μινώταυρο της Κρήτης. Η αναφορά διασωζωμένη εκ του Πλουτάρχου ομοιάζει λιγότερο ουτοπιστική και περισσότερο πραγματιστική. 

  Σύμφωνα μ' αυτήν την εκδοχή, ο Λαβύρινθος υπήρξε φυλακή όπου ρίχνονταν δέσμιοι οι παρθένοι παίδες των Αθηναίων. Αυτή ήταν η τιμωρία του Μίνωα που επέβαλε στην πόλη των Αθηνών κατόπιν πολεμικής ήττας. Είχε προηγηθεί η δολοφονία του υιού και πρίγκιπα της Κρήτης Ανδρόγεω από τους Αθηναίους κατά την διάρκεια γυμνικών αγώνων. Καθώς ο Ανδρόγεως  ανακυρήχτηκε νικητής αγωνίσματος οι Αθηναίοι υποψιαζόμενοι δολιοφθορά των κριτών οδηγούνται σε αψιμαχία που επιφέρει τον θάνατο του γιου του Μίνωος. 

  Έτσι, ο Μίνωας, για να εκδικηθεί, εκστράτευσε στην Αθήνα όπου, κατάφερε να νικήσει τους Αθηναίους με τον ισχυρό στόλο του, τον οποίον πιθανόν να είχε κατασκευάσει ο εξοστρακισμένος αθηναίος τεχνίτης Δαίδαλος. 

  Νικώντας ο κρητικός στόλος επιβλήθει φόρος ο οποίος έπρεπε να παραδοθεί μέχρι την έναρξη των ετήσιων γυμνικών αγώνων που ο Μίνωας είχε καθιερώσει προς τιμήν του δολοφονημένου στην Αττική γιού του Ανδρόγεω.

  Η συνέχεια μετά τον αγώνα υπήρξε τραγική, καθότι, οι νικητές ελάμβαναν ως έπαθλο τους επτά νέους και τις επτά νέες παρθένες εξ Αθηνών. Μάλιστα, στους τελευταίους αγώνες είχε αναδειχθεί ως νικητής ο βάναυσος και αλαζονικός Ταύρος, στρατηγός του Μίνωα. 

  Ο Μίνωας, ήταν ανίκανος να φερθεί δίκαια, καθότι, τον  βασάνιζε ψυχολογικά ο εγκλωβισμός του σ΄ ένα ερωτικό τρίγωνο μεταξύ της γυναίκας του και βασίλισσας Πασιφάης και του στρατηγού Ταύρου. Για τον απολυταρχικό χαρακτήρα του Ταύρου, ο Μίνωας, αισθάνονταν απέχθεια, αλλά, δεν μπορούσε να αντιδράση λόγω της κρυφής συναισθηματικής υποστήριξης που έχαιρε ο Ταύρος από την Πασιφάη. 

 Καθώς, λοιπόν, ο Θησέας προκάλεσε τον Ταύρο σε μονομαχία, ίσως την πρώτη μονομαχία μεταξύ ηρώων στην ιστορία, εκείνος απόχτηκε την πρόκληση αλαζονικά μη γνωρίζοντας ποιον επρόκειτο να αντιμετωπίσει.  Αν ο Ταύρος είχε την ψυχολογική στήριξη από την βασίλισσα Πασιφάη, ο Θησέας, είχε την στήριξη της πολιούχου θεάς των Αθηνών τις θαλάσσιες θεότητες ως γιος του Ποσειδώνα και παράπλευρα της Αφροδίτης αφού είχε καταφέρει να σαγηνέψει με την ομορφιά του και το παράστημα του την Αριάδνη, κόρη του βασιλέως Μίνωα. Όπως διαφαίνεται από διάσπαρτες πληροφορίες η Αριάδνη φαίνεται να ήταν πεπαιδευμένη στις πολεμικές τέχνες και επιπλέον κατείχε κι άλλες ιδιαίτερες γνώσεις που είχε αποκομίσει απ' τον αθηναίο δάσκαλο της Δαίδαλο.  

  Ωστόσο, ο έρωτας της, με την πρώτη ματιά, την έκανε να στέκεται στο πλευρό του αγαπημένου της Θησέα με όλη της την ψυχική δύναμη. Μάλιστα, οι εξιστορήσεις λέγουν ότι, βοήθησε καταλυτικά τον ήρωα, δίδοντας του τον μίτο ούτως ώστε να διαφύγει άμεσα από την χαώδης αίθουσα του λαβυρίνθου.  

  Ο Θησέας λοιπόν, κατανίκησε τον Ταύρο, επιτυχάνοντας να ταπεινώσει την μινωική θαλασσοκράτειρα δύναμη που ήλεγχε και δυνάστευε τον τότε γνωστό θαλάσσιο κόσμο, εξουδετερώνοντας μια επερχόμενη στρατοκρατική δυνάστευση της μινωικής δυνάμεως ήτοι και μια πρώιμη ιστορικά παγκοσμιοποίηση. Ο Μίνωας, παρόλη την ντροπή της ήττας την αποδέχτηκε ανακουφισμένος, ύστερα από την εξόντωση της ταυρικής τυραννίας, γι΄ αυτό έδωσε αμέσως εντολή να απαλλαχθεί η Αθήνα από την απεχθή ρήτρα.

  Ωστόσο, στο λεξικό του Σουίδα, διαβάζουμε ότι, ο Θησέας νίκησε τις δυνάμεις των κρητών με επικεφαλής τον Ταύρο και χρήστηκε αυτός βασιλιάς της Κρήτης που σημαίνει ότι, η Μεγαλόνησος, κατά την περίοδο της βασιλείας του Θησέα, ήταν υπό την κυριαρχία των Αθηνών. Αργότερα, ο βασιλιάς των Αθηνών παίρνει για σύζυγο του την Φαίδρα, την δεύτερη κόρη του νικημένου Μίνωα και εγκαθίσταται εις τας Αθήνας.    

  Η απεικόνιση ενός μεταλλίου, με εγχάρακτη την εικόνα του βασιλέα και πανελλήνιου ήρωα των Αθηνών, διασώζει την επιγραφεί ΘΗΣΕΑ ΝΙΚΕΕΙC που αποδεικνύει την ανίκητη φύση του γιου του Αιγέα. Ήταν ο μόνος νικητής του Μινώταυρου - Ταύρου κι τούτο επηρέασε καταλυτικά την ιστορία της ανθρωπότητος. Σήμερα, ουδείς αναφέρει το ιστορικό όπως έχει...

Το ευρεθείς μετάλλιο με την επιγραφή  ΘΗΣΕΑ ΝΙΚΕΕΙC

  Ωστόσο, η φημισμένη μονομάχια του Θησέα με τον Ταύρο ή Μινώταυρο, παρέμεινε ως δρώμενο με την συμβολική μονομαχία μεταξύ ανθρώπου και ταύρου, δηλαδή, ταυρομαχίας. Ο άνθρωπος που αντιπαλεύει τα ζωώδη και αγριώδη ενστικτά της ύπαρξης του, τα οποία των οδηγούν σε σφαλερές όψεις της πτωτικής φύσεως. Ένας αγώνας, ένας άθλος, για την αυτοσυγκράτηση της ψυχικής ισορροπίας της πνευματικής καθαρότητος και διαύγειας, αυτά εκπροσωπούν τον ταυρομάχο απέναντι στον θηριώδη ταύρο. 

   Σημαντικός σύνδεσμος, της μυθιστορίας με την πραγματικότητα θεωρείται ένα αρχαιολογικό εύρυμα στις υπώρειες της Αθηναϊκής ακροπόλεως. Πρόκειται για ένα χρυσό δαχτυλίδι μυκηναϊκής τεχνοτροπίας που απεικονίζει σκηνή ταυροκαθαψίων, δηλαδή, κατά κάποιο τρόπο του προγονικού αγωνίσματος της σημερινής ταυρομαχίας των Ισπανών. Το ολόχρυσο αρχαίο αντικείμενο ονομάστηκε από τους αρχαιολόγους ως "Δαχτυλίδι του Θησέα". Γιατί άραγε; 

   Ας δούμε, τι μας λένε οι σύγχρονες πληροφορίες:

 "Το χρυσό «Δαχτυλίδι του Θησέα» Το χρυσό σφραγιστικό «Δαχτυλίδι του Θησέα» (αρ. ευρ. ΕΑΜ 19356) παραδόθηκε από την τελευταία κάτοχό του στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 2004. Αναφέρεται ότι βρέθηκε τη δεκαετία του 1950 στην περιοχή των Αναφιώτικων, όπου απορρίπτονταν χωρίς τάξη τα μπάζα της επέκτασης του Μουσείου Ακροπόλεως, και δεν έχει εκτεθεί ακόμα στο ελληνικό κοινό. Αν η μαρτυρία είναι αληθινή, τότε αυτό το πολύτιμο δαχτυλίδι, που χρονολογείται τα χρόνια λίγο πριν από το 1400 π.Χ., αποτελεί ένα πολύτιμο προσωπικό αντικείμενο ενός άνδρα ή μιας γυναίκας που θα ανήκε στην πρώτη ηγεμονική γενιά της μυκηναϊκής Αθήνας. Στη σφραγιστική επιφάνεια του δαχτυλιδιού απεικονίζεται σκηνή ταυροκαθαψίων, με τον άλτη να πηδάει πάνω από τον ταύρο. Την παράσταση πλαισιώνουν καθιστό λιοντάρι και δέντρο, κατά το συνήθειο των Μυκηναίων καλλιτεχνών να μην αφήνουν κενά. Η απεικόνιση των ταυροκαθαψίων, ενός αθλήματος των πανίσχυρων ανακτόρων της μινωικής Κρήτης, σε ένα αντικείμενο κύρους του Αθηναίου βασιλιά (ή της συζύγου του) σφραγίζει τη διαδοχή ενός παλαιότερου και εγνωσμένου συμβόλου διάκρισης από τους νέους άρχοντες. Το χρυσό σφραγιστικό «Δαχτυλίδι του Θησέα». Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρ. Ευρ. 19356. Φωτογραφία: Ελευθέριος Α. Γαλανόπουλος. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων Επιπλέον, το «Δαχτυλίδι του Θησέα», καθώς και ένα σύγχρονο θραύσμα λίθινου αγγείου με το ίδιο θέμα πάλι από την Ακρόπολη, αναβιώνουν με έναν αναπάντεχο τρόπο τη σύνδεση του μύθου με τα αρχαιολογικά ευρήματα. Σύμφωνα με την παράδοση της πόλης, ο πρώτος βασιλιάς-συνοικιστής, ο Θησέας (τρισέγγονος του βασιλιά Ερεχθέα), καθυπόταξε την άγρια δύναμη του Μινώταυρου και του πανίσχυρου βασιλιά Μίνωα της Κρήτης και απελευθέρωσε μια για πάντα την υποταγμένη Αθήνα. Η υιοθέτηση του θέματος αυτού σε ένα βασιλικό δαχτυλίδι της πρώτης αθηναϊκής ελίτ –αν δεν είναι απολύτως συμπτωματική– συνδέει νοηματικά τη γέννηση της συντεταγμένης πόλης της Αθήνας με την κατάργηση της υπερπόντιας εξάρτησης και με την αρπαγή ενός πανάρχαιου μινωικού συμβόλου." (Πηγή: www.lifo.gr).

ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΤΟΥ ΘΗΣΕΑ

Στην πρώτη εικόνα ο Ισπανός ταυρομάχος φονεύει τον ταύρο 

στην τελική έκβαση της ταυρομαχίας ενώ στην δεύτερη 

βλέπουμε τον πανελλήνιο ήρωα Θησέα να σκοτώνει 

τον τερατώδη ταύρο, τον Μινώταυρο. Απεικόνιση 

σε ελληνικό αγγείο του 6ου αιώνα π.Χ.

Ο Θησέας φονεύει τον Μινώταυρο (1843),

χάλκινο γλυπτό από τον Antoine-Louis Barye.

  Τα ταυροκαθάψια, τα οποία τελούνταν την περίοδο του έαρος, εις την νήσο Κρήτη, στο λαβύρινθο του Μινωικού παλατιού, θεωρούνταν τελετές προς τιμήν του θεού Ταύρου, του δικέρατου θηρίου. Σύμφωνα με τους σχολιαστές της αρχαιότητος επρόκειτο περί ταυροπαιδιάς με θρησκευτικό χαρακτήρα. Η τέλεση τους ξεκινάει από τα βάθη των προϊστορικών χρόνων σε όλη την Μεσόγειο και την δυτική Ασία με κριτήριο την ιερότητα του ταύρου. Οι μαρτυρίες θέλουν την διεξαγωγή ενός ορχηστικού τελετουργικού, όπου, οι χορευτές εκτελούσαν άλματα πάνω από τον ταύρο χρησιμοποιώντας τα κέρατα του ως λαβές. Πάραυτα, δεν μαρτυρείτε η φόνευση του ταύρου κατά το πέρας της αθλοπαιδιάς των ταυροκαθαψίων.  

   Μια θύμηση των ιερών ταυροκαθαψίων της μινωικής Κρήτης αποτελεί και η πάλη του Θησέα με τον Μινώταυρο. Ωστόσο, η τελική έκβαση της τελετής, για πρώτη φορά, ήταν η θανάτωση του Μινώταυρου - Ταύρου. Η μεγάλη επιτυχία του αθηναίου άνακτος ήρωα φαίνεται πως συγκίνησε όχι μόνον το πανελλήνιο αλλά και όλες τις αποικιακές εγκαταστάσεις των Ελλήνων στην Μεσόγειο και την δυτική Ασία. 

  Στην ιβηρική χερσόνησο, σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες που μας παρέχει η εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, «οι Κελτίβηρες γνώριζαν την συμπεριφορά των βοοειδών που κατοικούσαν στα δάση, το κυνήγι των ταύρων είχε εξελιχθεί σε αθλοπαιδιά». (λήμμα ταυρομαχία). Εδώ έρχεται να κουμπώσει μια άλλη λεπτομέρεια εκ των άθλων του Θησέα, όταν εκείνος  πάλεψε με τον μαραθώνιο ταύρο και συλαμβάνοντας τον από τα κέρατα τον οδήγησε περιφερόμενο στα έκπληκτα μάτια των αθηναίων, όπου, φτάνοντας στο ιερό του Δελφινίου Απόλλωνος τον θυσίασε προς τιμήν του ηλιακού θεού.  Με τον Μαραθώνιο Ταύρο είχε ταυρομαχήσει, σ΄ έναν από τους άθλους του, ο Ηρακλής, όπου εν τέλει αφού τον παρέδωσε στον Ευρυσθέα μετέπειτα διέφυγε από τα εδάφη της Πελοποννήσου και οδηγήθηκε στην Αττική σπέρνοντας τον πανικό. 

   Οπότε, εκ των συμφραζομένων, ο Ηρακλής, εξάδερφος του Θησέα από τις μητέρες τους, προηγείται στα ταυρομαχικά δρώμενα του ήρωος των Αθηνών. Μάλιστα, ο Πλούταρχος, μας πληροφορεί, στον βίο του Θησέα, την από μικρόν παιδίον επιθυμία του να ομοιάσει στην κοινοφελεί προσφορά κατά την εκτέλεση μεγάλων άθλων, μιμούμενος και ούτως τα καλά έργα του μεγάλου εξαδέρφου του Ηρακλή εξ Άργους.    

  Επιπλέον, εις την έρευνα για την τέλεση ταυρομαχιών στην αρχαία Ελλάδα, ορισμένες μαρτυρίες βρίσκομαι στις αναφορές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας αλλά και την ανακάλυψη των επιγραφών, αναγλύφων και τοιχογραφιών που βρέθηκαν στον ελληνικό χώρο. Μάλιστα, δεδομένο είναι ότι, από την Αττική και την Θεσσαλία η αθλοπαιδιάς ή ταυροπαιδιάς μετέβει εις την Ρώμη όπου μετατράπει εις αγώνα όπου σκοπός ήταν η θανάτωση του ταύρου.  

Από την Εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου

λήμμα «Λαβύρινθος» όπου αναφέρεται στα ταυροκαθάψια

τις εννοούμενες πρώτες ταυρομαχίες, με συμμετέχοντες

τους ευγενείς παρθένους Αθηναίους.

Ερυθρόμορφη λήκυθος σε λευκό έδαφος από την Αττική. Αποδίδεται στον Ζωγράφο του Εδιμβούργου, περίπου 500-480 π.Χ. Βρέθηκε στη Σικελία. Ο Θησέας έχει καταβάλει τον Μινώταυρο, τον κρατά με το δεξί χέρι από το κέρατο και τον διατρυπά με το σπαθί του που το κρατά με το αριστερό χέρι. Το σπάθι φαίνεται πως οδηγείτε στο πάνω μέρος των κεράτων του ζώου για να επέλθει ο ακαριαίος θάνατος όπως κάνουν και οι ισπανοί ταυρομάχοι. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1836,0224.113/B642 © The Trustees of the British Museum)

 Εν κατακλείδι, με τις έγκριτες βιβλιογραφικές αναφορές, αποδεικνύεται περίτρανα, η απαρχή του δρώμενου της ισπανικής ταυρομαχίας εις την απώτατην αρχαιότητα με πρωταγωνιστές τους πανελλήνιους και ισότιμους ήρωες της ελληνικής μυθιστορίας, Ηρακλή και Θησέα. 

 Παράλληλα, η ισπανική μουσικοχορευτική σύνθεση, El toro-malaguena, δηλαδή, "ο ταύρος της Μάλαγας", με την αρμονία του μέλους βασιζόμενη στην χρωματική μείζων και την αρμονική ελάσσων κλίμακα, δεικνύει τις άμεσες καταβολές της ισπανικής μουσικής Φλαμένκο από την μιμητική ορχηστική του αρχαίου ταυρελάτη, της μουσικής εποποιίας των Αθηναίων και Μινωιτών της προϊστορικής εποχής. Στοιχεία, από την χορογραφία της ταυρομαχίας που διεξείχθει στον μινωικό λαβύρινθο, τον οποίο είχε κτίσει ο Αθηναίος Δαίδαλος,  η όρχηση του Γέρανου που συνέθεσε ο ίδιος ο Θησέας βασιζόμενος σε παλαιότερες μουσικοχορευτικές παραδόσεις όπου πάλι ο Δαίδαλος εξ Αθηνών δίδαξε την Αριάδνη κι εκείνη μετέφερε στον Θησέα, βρίσκουμε  διεσπαρμένα σε πλείστες μουσικοχορευτικές παραδόσεις των λαών της Μεσογείου...!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Πάπυρος Larousse Britannica

-Νεότερον εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν του ΗΛΙΟΥ

-Επίτομον εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν της “Πρωϊας” 

-Πλουτάρχου,Βίοι Παράλληλοι-Θησέας