ЭIЄ

ΦΩΚΙΩΝ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ!

(Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΠΟΥ ΕΛΑΒΕ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑ, ΦΩΚΙΩΝ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ)

Ἔρευνα & συγγραφὴ Ἰωάννης Βαφίνης

  Ὡς γνώμονα τῆς τοιαύτης μελέτης ἐπέλεξα ἀμερόληπτα τὴν ἱστορικὴ παρουσία μιᾶς ἐξαίρετης προσωπικότητας ποὺ στόλισε μὲ τὴν ὕπαρξη της τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, ἐφόσον, θεωρήθηκε ἄξιος τῆς ἠθικῆς ὑποστάσεως ἑνὸς ἐλεύθερου πολίτη τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας καὶ τῆς Ἑλλάδος ὅλης.

 Ἡ πληθώρα διάσημων καὶ παγκόσμιου φήμης προσωπικοτήτων, ποὺ γεννήθηκαν καὶ ἔδρασαν κατὰ τὴν ἀρχαίαν ἱστορικὴν περίοδο στὴν Ἑλλάδα, μᾶς καθιστά, φαινομενικὰ δύσκολη τὴν κρίση τῆς ἀνάδειξης τοῦ πιὸ ἄριστου στὴν χρηστότητα καὶ τὴν ἀρετήν.

  Ἐν τούτοις, μιὰ ἐξ αὐτῶν τῶν λαμπρῶν προσωπικοτήτων ὑπῆρξε ὁ Ἀθηναῖος στρατηγὸς καὶ πολιτικὸς Φωκίων. Στὴν παροῦσα, λοιπόν, ἔρευνα δὲν θὰ ἀσχοληθοῦμε εὐρύτερα μὲ τὸν συνολικό του βίο, κάτι τὸ ὁποῖο ἔχει ἤδη ἐκ του πάλαι πραγματοποιήσει ὁ Πλούταρχος, ἀλλὰ μὲ τὴν αἰτία τῆς ἀπόδοσης τῆς φερωνυμίας "Χρηστὸς" εἰς τὸν ἔνδοξο πολιτικό - στρατηγὸ τῶν Ἀθηνῶν. Ἔτσι, λοιπόν, στὴν ἐποχὴ ποὺ ἔζησε, οἱ ἀθηναῖοι συμπολῖτες του τὸν προσφωνοῦσαν ὡς Φωκίων ὁ Χρηστός, μὲ ἦτα καὶ οὐχὶ μὲ ἰῶτα ὅπως (Ἰησοῦς) Χριστός.

  Ποία ἄραγε ἡ διαφορὰ τοῦ ἑνὸς ὀνόματος ἀπὸ τοῦ ἄλλου; Οἱ ἐτυμολογήσεις τῶν δύο ὁμόηχων λέξεων μᾶς ἀποκαλύπτουν τὰ ἑξῆς: Το χρηστὸς μὲ ἦτα σημαίνει τὸν καλὸ τὸν ἀγαθό, ἐνῶ, τὸ χριστὸς μὲ ἰῶτα ὑπονοεῖ τὸν χρισμένο ἢ κεχρισμένο μὲ ἔλαιον ἐκ Θεοῦ.

  Γιατί ὅμως, ἔλαβε αὐτὸ τὸ προσωνύμιο ὁ Φωκίωνας; Σύμφωνα λοιπόν, μὲ τὸν βιογράφο Πλούταρχο Χαιρωνεύς, ποὺ ἔζησε τρεῖς αἰῶνες μετέπειτα ἀπὸ τὸν Φωκίων, ἡ πορεία τοῦ πολιτικοῦ ἀνδρὸς τῶν Ἀθηνῶν ἀνέδειξε ἦθος ἀγαθοῦ καὶ ἔντιμου βίου φτάνοντας ἀκόμη καὶ στὰ ὅρια τῆς ἀγιότητας.

 Δηλαδή, ἡ στάση του ἀπέναντι στοὺς συμπολῖτες του ὑποδηλώνει μιὰ χριστιανικὴ στάση ζωῆς πρὸ τῆς διδασκαλίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τοιουτοτρόπως, δυνάμεθα νὰ ἰσχυριστοῦμε πὼς διαβιοῦσε ὡς χριστιανὸς πρὸ τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. Ἐπαναλαμβάνω, ἡ στάση ζωῆς του καὶ μόνο, καθότι, δὲν εἶχε δοθεῖ τὸ χάρισμα τοῦ ἁγίου βάπτισμα εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς πρὸ Χριστοῦ ἐποχῆς

  Ἐν ὀλίγοις, ἡ  λέξη Χρηστός, ποὺ προσδόθηκε ὡς φερωνυμία στὸν Φωκίων ἐμφανίζεται πολλὰ χρόνια μετέπειτα στὴν Καινὴ Διαθήκη στὴν ἑξῆς εὐαγγελικὴ περικοπή: «...καὶ ἔσεσθε υἱοὶ ὑψίστου, ὅτι αὐτὸς χρηστός ἐστιν ἐπὶ τοὺς ἀχαρίστους καὶ πονηρούς. Γίνεσθε οὖν οἰκτίρμονες, καθὼς καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστί.» (Κατά Λουκάν 6, 35-36). Μετάφραση: [Ἔτσι, ὁ Θεός, ποὺ εἶναι καλὸς ἀκόμα καὶ μὲ τοὺς ἀχάριστους καὶ τοὺς κακούς, θὰ σᾶς ἀνταμείψει μὲ τὸ παραπάνω καὶ θὰ σᾶς κάνει παιδιά του. Νὰ εἶστε λοιπὸν σπλαχνικοί, ὅπως, σπλαχνικὸς εἶναι κι ὁ Θεὸς Πατέρας σας].

    Πρόκειται, λοιπόν, γιὰ μιὰ λέξη ἡ ὁποία λαμβάνει τὴν μορφὴ ἐπιθέτου ποὺ δίδεται ὡς χαρακτηρισμὸς στὸ θεῖον, ἀλλά, καὶ ἐν γένει σὲ θεῖα πρόσωπα. Ἔτσι, καὶ ὁ πολιτικὸς καὶ στρατηγὸς τῶν Ἀθηνῶν ἔλαβε τὴ προσωνυμία ἕνεκα κάποιων θείων χαρισμάτων μοναδικῶν, σὲ μιὰ περίοδο ποὺ οἱ νεώτεροι ἱστορικοὶ συγγραφεῖς μας περιγράφουν μιὰ φιλελευθεριάζουσα πόλη τῶν Ἀθηνῶν ἐπειδὴ δὲν ἐμφανισθεῖ ἀκόμη ὁ χριστιανισμὸς γιὰ νὰ τεθοῦν οἱ κανόνες τῆς ἠθικολογίας.

   Ὡστόσο, φαίνεται ξεκάθαρα ὅτι, πλανῶνται πλάνην οἰκτράν, διότι οἱ βάσεις τῆς ἠθικῆς καὶ ἡ νουθεσία τῆς τίμιας καὶ εὐπρεποῦς διαβίωσης τέθηκαν κατὰ πρῶτον εἰς τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα ἀπὸ τοὺς προϊστορικοὺς χρόνους, ὅπου ἀργότερα, ἐμπεριήλθαν στοὺς νομοθετικοὺς κανόνες τοῦ κράτους. Ἄλλωστε σημαντικὲς πτυχὲς τῆς ἠθικολογίας ἀνέπτυξαν καὶ ἐφήρμοσαν στὸν βίο τους οἱ φιλοσόφοι τῶν πανεπιστημίων τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας μὲ ἐπιεφαλὴς τὸν Σωκράτη καὶ τὸν Πλάτωνα ποὺ ἵδρυσε καὶ τὴν Ἀκαδημεία[1]. 

Μαρμάρινο ἄγαλμα τοῦ μεγάλου στρατηγοῦ καὶ πολιτικοῦ τῶν Ἀθηνῶν

Φωκίων, φυλασσόμενο σήμερα στὸ μουσείου Βατικάνου

στὴν Ρώμη

 Ὡς ἐκ τούτου προκύπτει ὅτι, ἡ συμπεριφορά τοῦ Φωκίωνος τοῦ Ἀθηναίου ποὺ ἐδείκνυε μιὰ χρηστότητα εἰς τὴν βιοτή του, κατὰ ἕνα μέρος προέρχονταν ἐκ τῆς εὐγενικῆς διαπαιδαγώγησης τῆς ἀθηναϊκῆς πολιτείας, ἡ ὁποία ὡς ἀρωγὸς "καλλιεργοῦσε" τὸ ἐκ γενετῆς ψυχικὸν κάλος. 'Ἀλλωστε, οἱ πληροφορίες θέλουν τὸν Φωκίων νὰ μαθήτευσε, στὰ νεαρά του χρόνια, κοντὰ στὸν Πλάτωνα καὶ τὸν Ξενοκράτη!

 Ὅπως μᾶς ἐξηγεῖ, ὁ Πλούταρχος, ἡ ζωὴ τοῦ στρατηγοῦ Φωκίωνος ἦταν πλήρης ἐντιμότητος, πολεμικῶν ἀνδραγαθημάτων καὶ ἐναρέτου βίου. Παράλληλα, οἱ λεπτομέρειες, εἰς τὸ χρονικὸν τέλος τῆς ζωῆς τοῦ Φωκίωνος, μὲ ἐνδεικτικὰ στοιχεῖα ὅπου μᾶς παραθέτει ὁ βιογράφος του, φαίνεται τρόπον τινά νὰ ὁμοιάζουν μὲ τίς τελευταῖες ὧρες τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ.  

  Ὅταν, λοιπόν, κατὰ τὴν συνήθεια τῶν Ἀθηναίων πολιτῶν, ὁ Φωκίων κατηγορήθηκε ἀδίκως γιὰ φιλομακεδονικὴ πολιτικὴ κι ἄλλα ψευδῆ στοιχεῖα, κλείστηκε στὴν φυλακὴ περιμένοντας νὰ ἐκτελεστεῖ ἡ ποινὴ τοῦ θανάτου του. Ἐκεῖνος, πρῶτα ἀπ΄όλα, ὑπερασπίστηκε τοὺς φίλους του ποὺ εἶχαν τὴν ἴδια μοῖρα μὲ αὐτόν, δηλαδὴ ἔλαβαν τὴν θανατικὴ ποινή, κι ἔλεγε πρὸς τοὺς κατήγορους τούς:

-...γιατί ὅμως ἐπιμένετε νὰ σκοτώσετε κι αὐτοὺς ποὺ δὲν σᾶς ἔφταιξαν καθόλου;

Καὶ οἱ κατήγοροι τοῦ ἀπαντοῦσαν:

-Καὶ μόνο γιατί εἶναι φίλοι σου, εἶναι ἀρκετὸ γιὰ νὰ σκοτωθοῦν.

Ὁ Φωκίωνας, ἀπελπισμένος μέν, μὲ τὴν συμπεριφορὰ τῶν συμπολιτῶν του Ἀθηναίων, τοὺς λυπότανε δέ, περισσότερο, γιὰ τὴν κατάντια τους, παρὰ γιὰ τὸν ἑαυτόν του καὶ τοὺς φίλους του ποὺ θὰ πέθαιναν, θυμίζοντας μὲ τὴν συμπεριφορά του τὸν Χριστό μας, ὁ ὁποῖος, λυπότανε τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ τὸν λαὸ τῶν Ἑβραίων - Ἰουδαίων γιὰ τὴν ἀσχημοσύνη τῆς ψυχῆς τους. 

   Ὁ Ἀγνωνίδης, ἕνας διεφθαρμένος κι ἀχάριστος κατήγορος, ἀντίπαλος τοῦ Φωκίωνος, ἔλεγε λόγια γεμᾶτα μῖσος καὶ ἐκδίκηση γιὰ τὸν ἄλλοτε μεγάλο στρατηγό - πολιτικὸ καὶ τοὺς φίλους του.

- Ἀθηναῖοι πολῖτες, ἔλεγε, ὁ Φωκίωνας κι οἱ φίλοι του εἶναι ἔνοχοι καὶ προτείνω νὰ θανατωθοῦνε.

   Ἦταν δυνατὸν ἕνας μεγάλος εὐεργέτης τῶν Ἀθηνῶν καὶ ἐνάρετος ἄνθρωπος νὰ τιμωρεῖται μὲ τὴν ποινὴ τοῦ θανάτου; ὁρισμένοι, μάλιστα, τυφλωμένοι ἀπὸ τὰ πάθη φώναζαν, ὅπως στὸ πραιτώριο οἱ Ἰουδαῖοι, νὰ τὸν βασανίσουν πρὶν τὸν σκοτώσουν...τοῦτος ὁ ἱστορικὸς παραλληλισμὸς ἴσως νὰ ὁμοιάζει μὲ κάποιον σκοτεινὸ δάχτυλο ἔξωθεν τῆς πόλεως. Πάντοτε, στὸ σκότος, ὅπου ἔζει ὁ ψεύτης καὶ ὁ μισόκαλος ἄρχοντας τοῦ, καλλιεργοῦνταν τὸ μῖσος, ὁ φθόνος καὶ ἡ ἀχαριστία.

   Τὴν πρόταση αὐτή, περὶ βασανισμοῦ, ὁρισμένων μειοδοτῶν, τὴν ἀποδοκίμασε πρῶτος κάποιος Κλεῖτος ἐνῶ παράλληλα δὲν τὴν ἀποδέχτηκε καὶ ὁ Ἀγνωνίδης... ἄλλωστε, τὸ πλῆθος τῶν πολιτῶν, τῆς ἐκκλησίας τοῦ δήμου, ἀγανακτησμένο, ἀκούγοντας τὴν φθονερὴ πρόταση αὐτὴ φώναξε :

-Τότε τί πρέπει νὰ κάνουμε στὸν Ἀγνωνιδη;

  Μετὰ τὴν διάλυση τῆς ἐκκλησίας τοῦ δήμου, ὁ Φωκίων ὁδηγήθηκε μέ τους ὑπόλοιπου καταδικασθέντες στὴν φυλακὴ τῶν μελλοθανάτων. Στὴν διαδρομὴ ὅλοι οἱ μελλοθάνατοι ἔκλαιγαν ἀπαρηγόρητα καὶ ἀποχαιρετούσανε γιὰ τελευταία φορά τους συγγενὴς καὶ φίλους, ἐνῶ ὁ Φωκίων περπατοῦσε σοβαρὸς κι ἀτάραχος σὰν νὰ τὸν εἶχε ἐκλέξει ἡ ἐκκλησία τοῦ δήμου γιὰ μιὰ φορὰ ἀκόμα στρατηγό.  Ὅλοι θαυμάζανε τὴν ἀπάθεια καὶ τὴν μεγαλοψυχία του!

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

[Ὡς οὖν διαλύσαντες τὴν ἐκκλησίαν ἦγον εἰς τὸ δεσμωτήριον τοὺς ἄνδρας, οἱ μὲν ἄλλοι, περιπλεκομένων τῶν φίλων αὐτοῖς καὶ οἰκείων, ὀδυρόμενοι καὶ καταθρηνοῦντες ἐβάδιζον, τὸ δὲ Φωκίωνος πρόσωπον οἷον ὅτε στρατηγῶν ἀπ' ἐκκλησίας προὐπέμπετο βλέποντες, ἐθαύμαζον τὴν ἀπάθειαν καὶ μεγαλοψυχίαν τοῦ ἀνδρός.] (πλουτ. βίοι παραλ. Φωκ. 36.1 - 36.2).

  Ὁ γιος του Φῶκος βαθιὰ λυπημένος καὶ μὲ δάκρυα πάντα στὰ μάτια τὸν ἐπισκέπτονταν στὴν φυλακὴ ὅλες αὐτὲς τίς ἔχατες ὧρες τῆς ζωῆς τοῦ μεγάλου καὶ ἡρωικοῦ στρατηγοῦ. Λίγες ἀκόμα μέρες ἀπομένουν γιὰ νὰ τὸν βλέπει.

  Ὅταν κάποιος φίλος του τὸν ρώτησε τίς τελευταῖες του ὧρες, τί θέλει νὰ ποὺ στὸν γιο του τὸν Φῶκο; τότε ἐκεῖνος ἀπάντησε δείχνοντας τὸ ἀνυπέρβλητο διαμάντι τῆς ψυχικῆς του ἀνωτερότητος.

- Νὰ μὴν κρατήσεις κακία στοὺς Ἀθηναίους γιὰ τὸν θάνατο τοῦ πατέρα του!

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:

[ἐρομένου δέ τινος τῶν φίλων εἴ τι πρὸς Φῶκον λέγει τὸν υἱόν, "πάνυ μὲν οὖν" ἔφη, "λέγω μὴ μνησικακεῖν  Ἀθηναίοις."] (Πλουτ. βίοι παραλ. Φωκ. 36.4)

  Ὅλες αὐτὲς οἱ συμβουλὲς τοῦ Φωκίωνος ἄραγε δὲν μᾶς θυμίζουνε τὰ θεῖα λόγια τοῦ Σωτῆρος μας Χριστοῦ ἐπάνω στὸν Σταυρὸ λίγο πρὶν παραδώσει τὸ πνεῦμα του;

ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ:

Πάτερ ἄφες αὐτοῖς· οὐ γάρ οἴδασι τί ποιοῦσι (Κατὰ Λουκᾶν ΚΓ', 34)

 Κι ἐνῶ μετὰ τὴν λήψη τοῦ κώνιου ποὺ ἐπέφερε τὸν θάνατον του, ὁ ἐνταφιασμὸς του συντελέσθῃ ἔξωθεν τῆς πόλεως, εἰς τὴν περιοχὴ τῶν Μεγάρων, ἀργότερα οἱ Ἀθηναῖοι μετανιωμένοι μετέφεραν τὰ ὀστᾶ του εἵς τὴν πολὴ μετὰ τιμῶν καὶ ἡ προσωπικότης τοῦ Φωκίων θεωρήθηκε ὑπόδειγμα ἀρετῆς καὶ συνέσεως.

  Τὰ ἐπιπλέον ἐνδεικτικὰ στοιχεῖα, τῆς χαρισματικῆς προσωπικότητας τοῦ Φωκίωνος, ἦταν ἡ ἐντιμότητα εἰς τὰ πολιτειακὰ καὶ στρατιωτικά του καθήκοντα, ἀλλά, καὶ ἡ φήμη τοῦ καλοῦ οἰκογενειάρχη μὲ ἀρχὲς καὶ σεβασμὸ πρὸς τὴν σύζυγο καὶ τὰ τέκνα του. Ζοῦσε φτωχὰ καὶ τίμια χωρὶς κομπασμοὺς καὶ ὑπεροψίες παρὰ τὴν ὑψηλὴ θέση στὴ ἱεραρχικὸ θῶκο τῆς πόλεως τῶν Ἀθηνῶν. Ἡ γυναῖκα του τὸν ἀγαποῦσε τόσο ποὺ τὸν προσφωνοῦσε ως...το διαμάντι της! [2]

  Ἀκόμα καὶ ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἐξεπλάγῃν μὲ τὸν ἄδολο καὶ ἔντιμο χαρακτῆρα τοῦ ἀθηναίου στρατηγοῦ - πολιτικοῦ ποὺ τὸν θεώρησε ἄμεσα φίλο του καὶ τοῦ ἀπέστειλε, ἀφελῶς, ἕνα σπουδαῖο χρηματικὸ ποσό. Ὁ Φωκίων, ρώτησε τοὺς ἀπεσταλμένους, γιατί, ἐνῶ οἱ Ἀθηναῖοι εἶναι πολλοὶ ὁ Ἀλέξανδρος στέλνει μόνο σ΄αυτὸν τόσα πολλὰ χρήματα καὶ ἐκεῖνοι τοῦ ἀπάντησαν: "Γιατί θεωρεῖ μόνο ἐσένα ὡς ἄνδρα ἔντιμο καὶ καλὸ" τότε ἐκεῖνος ἀπάντησε "Ἄς μὲ ἀφήσει τότε νὰ εἶμαι καὶ νὰ φαίνομαι ἔντιμος καὶ καλός". 

ΑΡΧΑΙΟΝ ΚΕΙΜΕΝΟ:

"Τὸ μέντοι περὶ τῶν χρημάτων ὁμολογούμενόν ἐστιν, ὅτι δωρεὰν αὐτῷ κατέπεμψεν ἑκατὸν τάλαντα. τούτων κομισθέντων εἰς Ἀθήνας, ἠρώτησεν ὁ Φωκίων τοὺς φέροντας, τί δή ποτε πολλῶν ὄντων Ἀθηναίων αὐτῷ μόνῳ τοσαῦτα δίδωσιν Ἀλέξανδρος. εἰπόντων δ' ἐκείνων "ὅτι σὲ κρίνει μόνον ἄνδρα καλὸν καὶ ἀγαθόν", "οὐκοῦν" εἶπεν ὁ Φωκίων  "ἐασάτω με καὶ δοκεῖν [ἀεὶ] καὶ εἶναι τοιοῦτον."  (Πλουτ. βίοι παραλ. Φωκ. 18.1 -18.3)

Ὑγιαίνετε κι ἀγαλλιᾶσθε!

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ἐπιπλέον, ὁρισμένοι μελετητὲς ἰσχυρίζονται ὅτι, τοὺς ἠθικοὺς κανόνες - νόμους παρέλαβαν ὅλες οἱ Ἑλληνικὲς πόλεις ἐκ τοῦ μαντείου τῶν Δελφῶν καὶ τῆς φωνῆς τοῦ Ἀπόλλωνος.

[2]"αὐτὴ δ' ἡ γυνή, ξένης τινὸς Ἰωνικῆς ἐπιδειξαμένης χρυσοῦν καὶ λιθοκόλλητον κόσμον <ἐν> ἐμπλοκίοις καὶ περιδεραίοις, "ἐμοὶ δ'" ἔφη "κόσμος ἐστὶ Φωκίων, εἰκοστὸν ἔτος ἤδη στρατηγῶν Ἀθηναίων." [πλουτ. βίοι παραλ. Φωκ. 19.4]

[Μετάφραση: αὐτὴ ἡ γυναῖκα (ἡ δεύτερη γυναῖκα τοῦ Φωκίων ποὺ ἔλαβε εἰς γάμον), ὅταν κάποια ξένη ἀπὸ τὴν Ἰωνία της ἔκανε ἐπιδειξη κάποια κοσμήματα χρυσᾶ μὲ πολύτιμους λίθους περιδέραια καὶ βραχιόλια της εἶπε: τὸ δικό μου κόσμημα εἶναι ὁ Φωκίων, στρατηγὸς τῶν Ἀθηναίων τὰ τελευταῖα εἴκοσι χρόνια].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-ΒΙΟΙ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ, Φωκίων

-Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Λ.ΜΕΛΑ,παιδικά ΑΓΚΥΡΑΣ εκδ. 1963

-ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ