ЭIЄ

  ΘΗΣΕΥΣ Ο ΠΡΩΤΟΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΕΙΡΕΣΙΩΝΗΣ

       (Ἑλληνορωμαϊκὲς καλένδαι )

      Ἔρευνα & συγγραφὴ ὁ Ἰωάννης Γ. Βαφίνης 

 

  Εἰς τὴν σύγχρονη νεοελληνικὴ μουσικὴ παράδοση ἐπιβιώνει ἕνα πολυδιάστατο ἀειθαλὲς ἐτήσιο δρώμενο, παρόμοιο καὶ συγγενὲς μὲ τὰ κάλαντα τῶν Χριστουγέννων, τῆς Πρωτοχρονιᾶς, τῶν Θεοφανίων καὶ τοῦ Λαζάρου. Οι σύγχρονες λαογραφικὲς μελέτες ὁδηγήθηκαν μὲ σιγουριὰ στὸ συμπέρασμα τῆς κοινῆς ρίζας τῶν καλάντων μὲ τὶς ἀρχαῖες ἑλληνορωμαϊκὲς καλένδες.  

  Ὁρισμένοι ἐμβριθεῖς μελετητὲς προσέδωσαν μία πιὸ οὐσιώδη διάσταση τοῦ σύγχρονου ἔθους τῶν καλάντων, ἀναγάγωντας τὶς ἀπαρχὲς τῶν δρωμένων στὴν ἐτήσια τέλεση τῆς εἰρεσιώνης τῶν ἀρχαϊκῶν ἤτοι καὶ ἐποχῆς Θησέως χρόνων, μολονότι, ἡ ἀρχαία εἰρεσιώνη ἦταν ἕνα ἐνιαύσιο δραματοποιημένο ἔθιμο τῶν Ἑλλήνων μὲ πανάρχαιες καταβολές. 

 Πρωτοπόρος ὅλων, ὁ συγγραφεὺς καὶ ἱερέας τῶν Δελφῶν Πλούταρχος, ὑποστήριξε ἱστορικῶς τὴν δημιουργία τῆς εἰρεσιώνης ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Θησέα, βασιλέα τῶν Ἀθηνῶν. Ἰδοὺ λοιπὸν καὶ τὰ γραφόμενα του: «θάψας δὲ τὸν πατέρα, τῷ Ἀπόλλωνι τὴν εὐχὴν ἀπεδίδου τῇ ἑβδόμῃ τοῦ Πυανεψιῶνος μηνὸς ἱσταμένου· ταύτῃ γὰρ ἀνέβησαν εἰς ἄστυ σωθέντες. ἡ μὲν οὖν ἕψησις τῶν ὀσπρίων λέγεται γίνεσθαι διὰ τὸ σωθέντας αὐτοὺς εἰς ταὐτὸ συμμῖξαι τὰ περιόντα τῶν σιτίων καὶ μίαν χύτραν κοινὴν ἑψήσαντας συνεστιαθῆναι καὶ συγκαταφαγεῖν ἀλλήλοις. τὴν δὲ εἰρεσιώνην ἐκφέρουσι κλάδον ἐλαίας ἐρίῳ μὲν ἀνεστεμμένον, ὥσπερ τότε τὴν ἱκετηρίαν, παντοδαπῶν δὲ ἀνάπλεων καταργμάτων διὰ τὸ λῆξαι τὴν ἀφορίαν, ἐπᾴδοντες·
εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους
καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι
καὶ κύλικ᾽ εὔζωρον, ὡς ἂν μεθύουσα καθεύδῃ.
καίτοι ταῦτά τινες ἐπὶ τοῖς Ἡρακλείδαις γίνεσθαι λέγουσιν, οὕτως διατρεφομένοις ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων· οἱ δὲ πλείονες ὡς προείρηται.» (Βίοι Παράλληλοι, Θησεὺς 22).

Ζωγραφικὴ ἀπεικόνιση τοῦ δημιουργοῦ τῆς εἰρεσιώνης Λυρωδοῦ Θησέα ἀντίκρι τῆς Ἀριάδνης ἄδοντας κάποιο ἐρωτικὸ ἆσμα - ὕμνο ἀποδεικνύοντας ὅτι, ὁ βασιλιᾶς τῶν Ἀθηνῶν εἶχε μουσικὸ γονίδιο ἀπὸ τὴν γενιὰ τῶν Ἐρεχθειδῶν. Ἡ ἀπεικόνιση προέρχεται ἀπὸ ἀττικὸ μελανόμορφο αγγείο του 5ου αἰῶνα π.Χ. ποὺ βρίσκεται στὸ Βρετανικὸ μουσεῖο. 

 Σύμφωνα, λοιπόν, μὲ τὰ γραφόμενα τοῦ Πλουτάρχου ὁ ἐμπνευστὴς τῆς Ειρεσιώνης ήταν ὁ Θησέας. Ὁ Θησεύς εκτός ἀπὸ τὶς ἡρωικές του ἱκανότητες διέθετε καὶ καλλιτεχνικὸ τάλαντο, ἐξασκοῦσε τὴν λυρωδική - κιθαρωδικὴ τέχνη  τὴν διδαχθεῖσα ἐκ τοῦ Ἀπόλλωνος, καθότι, ὁ μουσηγέτης παρέδωσε τὴν τέχνη τοῦ κιθαρωδεὶν στούς Ίωνες απογόνους του, τοὺς διαβιώσαντες  στὴν Ἀττικὴ γῆ. Αὐτοὶ ἑνώθησαν μὲ τοὺς γηγενεῖς δημιουργῶντας τὶς πρῶτες τέσσερις φυλὲς τῶν Ἀθηνῶν.  

  Ἀργότερα ἐρχόμενος, ὁ Θησέας, εἰς τὸν θρόνο τῆς πόλεως, ἀναίρεσε τὶς τοπικὲς ἐξουσίες τῶν πέριξ πολισμάτων ἐγκαθιδρύοντας μὶα πόλη ὑπὸ μίαν ἀρχὴν ὅπου καὶ εἰς τὸν πληθυντικὸ ἡ φερωνυμία "αἱ Ἀθῆναι" .  

 Παράλληλα, στοὺς χρόνους τῆς βασιλίας του, διάρκειας ἄνω τῶν τριάντα χρόνων, θέσπισε νόμους καὶ ἑορταστικὲς ἐκδηλώσεις. 

Ἀπὸ μαρμάρινο ἀνάγλυφο, ἕνας μικρὸς Ἀθηναῖος φέρει στὸν ὦμο του τὴν εἰρεσιώνη περιφερόμενος από σπίτι σὲ σπίτι στοὺς δρόμους τῆς πόλης τῶν ἀρχαίων Ἀθηνῶν τελῶντας τὸ ἔθιμο. Δίπλα του κάποιος νοικοκύρης του προσφέρει φιλοδώρημα. 

 Ὁ Θησέας θέσπισε κάθε ἑβδόμη Πυανεψίωνος νὰ ἀποδίδεται ἡ εὐχὴ πρὸς τὸν Ἥλιο Ἀπόλλωνα, ἐτησίως, ὑπὲρ τῆς μνήμης τοῦ πατέρα του Αιγέα, κι ἀφοῦ ἔψηνε ὄσπρια τελοῦσε τὴν Εἰρεσιώνη.  

Ἔπειτα, ψάλλοντας αὐτοπροσῶπος, εὐχετήριον ἆσμα ἐν τοῖς ὁδοῖς, περιφέρονταν κρατῶντας κλαδὶ ἐλιᾶς τυλιγμένο μὲ ἀρνήσιο μαλλὶ (λένε πὼς τὸ σχῆμα του ἔμοιαζε μὲ χριστουγεννιάτικο δένδρο). Τὸ τραγούδι τῆς εἰρεσιώνης ἦταν εὐφορικό, ὅπως καὶ τὰ σημερινὰ κάλαντα, ποὺ τοὺς ἀποδίδονται θρησκευτικὲς κι ἀποτροπαϊκὲς δοξασίες. 

 Ἐν κατακλεῖδι, ἡ ἀπαρχὴ τοῦ ἐθίμου ἐντοπίζεται στὴν πανάρχαια πόλη τῶν Ἀθηνῶν, τὴν κοιτίδα ὅλων τῶν τεχνῶν τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς δημοκρατίας. Τὸ ἔθος τοῦτο βασίζονταν στὴν λεγόμενη ἱκετηρία, ὅπου, ὁμοθυμαδὸν ἱκέτευαν οἱ Ἀθηναῖοι τὸν Θεὸ γιὰ τὴν ἀποτροπὴ πάσας νόσου, τινὸς κακοῦ καὶ θεομηνίας. 

ΥΓ: Στὴν προσπάθεια ἀναβίωσης του ἀρχαίου λυρωδικοῦ μέλους τῶν ἀρχαίων ἀθηναϊκῶν καλενδῶν ποὺ μεταγγίσθηκαν εἰς τὸ πανελληνίο μὲ τὴν πάροδο τῶν αἰώνων παρουσιάζω μιὰ διασκευὴ τῶν παραδοσιακῶν καλάντων τῆς πρωτοχρονιᾶς μὲ συνοδεία τῆς ἐφτάχορδης λύρας τοῦ Ἀπόλλωνος:

                                
                           https://youtu.be/t-Xrvz7Y6fE

                         

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι - Θησεὺς