ЭIЄ
Ὁ Ἀθηναῖος μουσικός Δάμων
διδάσκαλος τὴς ἠθικὴς στὴν ἀρχαία ἑλληνική μουσικὴ
(κὶ ὁ ἀναβιωτὴς τῆς σοφιστείας τοῦ Δάμωνος μουσουργὸς Μπροῦνο Γουάλτερ)
Ἔρευνα & συγγραφὴ: Ἰωάννης Γ. Βαφίνης
Τὸν καιρὸ ἐκεῖνο, τὸν μετέπειτα ἐπονομαζόμενο χρυσοῦν αἰῶνα τοῦ Περικλῆ, εἰς τὴν ἱερὰν πόλη τῶν Ἀθηνων ἀνεφάνει ὀργασμὸς ἐπιτευγμάτων τῆς τέχνης τῶν ὑλικῶν καὶ τῶν πνευματικῶν ἀγαθῶν. Συντελεστές, τῆς λαμπρότητας τῆς Ἀθηναϊκῆς πολιτείας ὑπῆρξαν οἱ φαεσφόροι σοφιστὲς ἤτοι καὶ φιλοσόφοι ποὺ ἔτυχε νὰ γεννηθοῦν καὶ νὰ ζήσουν ταυτοχρόνως τὴν ἴδια ἐποχὴ στὴν Ἀττικὴ γῆ.
Ἕνας ἐξ αὐτῶν, τῶν ἰδιαιτέρως προικισμένων πνευματικά, ἀθηναίων ἀνδρῶν, θεωρεῖτε κι ὁ σοφιστής - μουσικὸς Δάμων. Στὴν Ἀττικὴ προσωπογραφία τοῦ Κίρχνερ στὸν ἀριθμὸ 3143 γίνεται ἀναφορὰ στὸν Ἀθηναῖο μουσικὸ μὲ τὴν ὀνομασία Δάμων Δαμωνίδης Ὄαθεν. Τὸ ἐπίθετο Δαμωνίδης συνήθως προέκυπτε ἀπ' τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς ἑνὸς ἀθηναίου πολίτη ἐνῶ ἡ ἑτέρα προσφώνηση εἰς τὴν φυλὴ καὶ τὸν δῆμο ποὺ προέρχονταν. Ἔτσι, λοιπόν, ὁ Δάμων, εἶχε πατέρα τὸν Δαμωνίδη καὶ ἡ προέλευση τοῦ ἦταν ἀπὸ τὸν δῆμο Ὄη ἢ Ὀὴ ἢ Οἴη ἢ Ὄα τῆς Οἰηνίδας φυλῆς γεννηθεὶς κατὰ τὸν 5ο αἰῶνα π.Χ.
Στὰ περαιτέρω γραφόμενα τοῦ κλασικοῦ φιλόλογου κι ἐπιγραφολόγου Γιοχάνες Κίρχνερ, ἀπὸ τῶν διασωθέντων ἐπιγραφῶν τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας καὶ ἐκ Πλάτωνος κι Ἀριστοτέλους, διαβάζουμε τὰ ἑξῆς σχόλια γιὰ τὸν Δάμων: «Δάμων Ἀγαθοκλέους μαθητής, ἀνδρὼν χαριέστατος οὐ μόνον τὴν μουσικὴν ἀλλὰ καὶ τάλλα...Περικλής ἐγένετο μαθητὴς Δάμωνος τοῦ κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον φρονιμωτάτου δόξαντος εἶναι τῶν πολιτῶν. Περικλῆς νὺν ἔτι τηλικοῦτος ὧν Δάμων σύνεστι; Damone auctore Pericles κατασκεύασε μισθοφορὰν τοῖς δικασταῖς. Ἐδόκει τῶν πολλῶν εἰσηγητὴς εἶναι τῷ Περικλεῖ· διὸ καὶ ὠστράκισαν αὐτὸν ὕστερον.»
μετάφραση: [Ὁ Δάμων μαθητὴς τοῦ Ἀγαθοκλέους, ὑπὲρ τῶν ἀνδρῶν καλαίσθητος ἤτοι ἀριστοκρατικὸς ὄχι μόνο στὴν μουσικὴ ἀλλὰ καὶ στὰ ὑπόλοιπα...ο Περικλῆς ἔγινε μαθητὴς τοῦ Δάμωνος ποὺ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν νομίζονταν ὁ πιὸ ἠθικὸς μεταξὺ ὀλων τῶν πολιτῶν. Ὁ Περικλῆς παρότι τέτοιας ἡλικίας σχετίστηκε φιλικὰ μὲ τὸν Δάμων; Ὁ Δάμωνας συνέστησε στὸν Περικλῆ νὰ φτιάξει τὴν τακτική μισθοδοσία τῶν δικαστῶν. Θεωρήθηκε εἰσηγήτης πολλῶν πολιτειακῶν μεταρρυθμίσεων πρὸς τὸν Περικλῆ· γι' αὐτὸ ἀργότερα τῶν ἐξοστράκισαν.]
Ὁ Περικλῆς ὁμιλεῖ εἰς τὸν Ἄρειο Πάγο ἔμπροσθεν τῶν Ἀθηναίων.
Ἴσως κάποιος ἀπὸ τοὺς παρευρισκομένους νὰ εἶναι καὶ ὁ Δάμων.
Τοιχογραφία τοῦ Φίλιπ Φὸλτζ στὸ Παλάτι Μαξιμιλιανοῦ στὸ Μονάχο (1860)
Ὁ Δάμων, ὡς 'Ἑλλην Ἀθηναῖος πολίτης τοῦ δήμου Όα, ὑπῆρξε μουσικὸς καὶ σοφιστής. Τὴν μουσικὴν ἐδιδάχθει ἐκ τοῦ Ἀγαθοκλέους και Λαμπροκλέους καὶ τὴν σοφιστικὴ ἀπὸ τοῦ Προδίκου. Τίς πρῶτες πληροφορίες λαμβάνουμε ἀπ' τὸ λεξικὸ τῶν ἀρχαίων μυθολογικῶν ἱστορικῶν καὶ γεωγραφικῶν ὀνομάτων, τοῦ 1837, ὅπου, ὁ Δάμων, ἀναφέρεται ὡς περίφημος σοφιστὴς καὶ μουσικὸς διδάσκαλος τοῦ Περικλῆ του Σωκράτους και του Δράκοντος εἰς τὰς Ἀθήνας.
Ωστόσο, οι παλαιότερες πηγές εντοπίζονται στα κείμενα του Αθηναίου φιλοσόφου Πλάτωνα που έζησε πλησίον της εποχής του σοφιστή κιθαρωδού Δάμωνος. Ο Πλάτων, στην Πολιτεία του, διασώζει μέρος από την θεωρία του σοφιστή μουσικού και πολιτικού ανδρός με ενδεικτική παραίνεση ως προς την επιρροή που ασκούν οι μουσικοί τρόποι στην αρμονία των νόμων μιας πολιτείας. Επισημαίνεται δε η αλλοίωση του ήθους των πολιτειακών θεσμών με την όποια αλλαγή ενός μουσικού τρόπου μιας πόλης - κράτους επιδρώντας καταλυτικά εις την συμπεριφορά των ελεύθερων πολιτών.
Στο διάλογο, λοιπόν, μεταξύ του Σωκράτους και του Αδείμαντου στα βιβλία Γ΄ & Δ΄ της Πολιτείας, αναφέρεται το όνομα του Δάμωνος στα εξής αποσπάσματα: «δεῖ δ’ οὔτ’ ἐπαινεῖν τὸ τοιοῦτον οὔτε ὑπολαμβάνειν. εἶδος γὰρ καινὸν μουσικῆς μεταβάλλειν εὐλαβητέον ὡς ἐν ὅλῳ κινδυνεύοντα· οὐδαμοῦ γὰρ κινοῦνται μουσικῆς τρόποι ἄνευ πολιτικῶν νόμων τῶν μεγίστων, ὥς φησί τε Δάμων καὶ ἐγὼ πείθομαι.» (Πολιτεία Δ΄ 424c)
μετάφραση: [Χρειάζεται νὰ εἴμαστε πολὺ προσεκτικοὶ σὲ ὅ,τι ἀφορᾷ τὴν εἰσαγωγὴ νέων μουσικῶν δρόμων, ἐπειδὴ ἐδῶ διακυβεύονται τὰ πάντα. Γιατί πουθενὰ δὲν συντελοῦνται ἀλλαγὲς στοὺς τρόπους της μελῳδικῆς σύνθεσης χωρὶς νὰ ἀκολουθοῦνται ἀπὸ ριζικὲς πολιτικὲς καὶ κοινωνικὲς μεταβολές, ὅπως ὑποστηρίζει ὁ Δάμων καὶ τὸ πιστεύω κι ἐγώ.]
«Ἀλλὰ μὰ Δί’, ἔφη, οὐκ ἔχω λέγειν. ὅτι μὲν γὰρ τρί’ ἄττα ἐστὶν εἴδη ἐξ ὧν αἱ βάσεις πλέκονται, ὥσπερ ἐν τοῖς φθόγγοις τέτταρα, ὅθεν αἱ πᾶσαι ἁρμονίαι, τεθεαμένος ἂν εἴποιμι· ποῖα δὲ ὁποίου βίου μιμήματα, λέγειν οὐκ ἔχω. [400b] Ἀλλὰ ταῦτα μέν, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ μετὰ Δάμωνος βουλευσόμεθα, τίνες τε ἀνελευθερίας καὶ ὕβρεως ἢ μανίας καὶ ἄλλης κακίας πρέπουσαι βάσεις, καὶ τίνας τοῖς ἐναντίοις λειπτέον ῥυθμούς· οἶμαι δέ με ἀκηκοέναι οὐ σαφῶς ἐνόπλιόν τέ τινα ὀνομάζοντος αὐτοῦ σύνθετον καὶ δάκτυλον καὶ ἡρῷόν γε, οὐκ οἶδα ὅπως διακοσμοῦντος καὶ ἴσον ἄνω καὶ κάτω τιθέντος, εἰς βραχύ τε καὶ μακρὸν γιγνόμενον, καί, ὡς ἐγὼ οἶμαι, ἴαμβον καί τιν’ ἄλλον τροχαῖον ὠνόμαζε, μήκη δὲ καὶ [400c] βραχύτητας προσῆπτε. καὶ τούτων τισὶν οἶμαι τὰς ἀγωγὰς τοῦ ποδὸς αὐτὸν οὐχ ἧττον ψέγειν τε καὶ ἐπαινεῖν ἢ τοὺς ῥυθμοὺς αὐτούς—ἤτοι συναμφότερόν τι· οὐ γὰρ ἔχω λέγειν
—ἀλλὰ ταῦτα μέν, ὥσπερ εἶπον, εἰς Δάμωνα ἀναβεβλήσθω· διελέσθαι γὰρ οὐ σμικροῦ λόγου. ἢ σὺ οἴει;» Πολιτεία Γ (399e - 400c).
μετάφραση: [Μά το Δία ὅμως, εἶπε, δὲν ξέρω τί νὰ πῶ. Ὅτι ὑπάρχουν τρία βασικὰ εἴδη ἀπὸ τὰ ὁποῖα σχηματίζονται τὰ ρυθμικὰ βήματα, ἀκριβῶς ὅπως στοὺς ἤχους ὑπάρχουν τέσσερα, ἀπ' ὅπου πλέκονται ὅλοι οἱ μουσικοὶ τρόποι, αὐτὸ θὰ μποροῦσα νὰ τὸ βεβαιώσω ἀπὸ προσωπικὴ παρατήρηση παρατήρηση. Ποιό εἶδος ὅμως ἀποτελεῖ μίμηση ποιανοὑ βίου, αὐτὸ δὲν εἶμαι σὲ θέση νὰ τὸ πῶ. [b] Αὐτά, εἶπα ἐγώ, θὰ τὰ συζητήσουμε μὲ τὸν Δάμωνα, ποιοὶ ρυθμικοὶ πόδες δηλαδὴ εἶναι καταλληλότεροι νὰ ἐκφράσουν τὴ μικροπρέπεια, τὴν ἀλαζονεία, τὴν παραφροσύνη ἢ κάποιον ἄλλο κακὸ χαρακτῆρα καὶ ποιούς πρέπει νὰ τοὺς κρατήσουμε γιὰ τὰ ἀντίθετα ἀπὸ αὐτά. Νομίζω ὅτι τὸν ἔχω ἀκούσει νὰ μιλάει γιὰ κάποιο ρυθμικὸ πόδα, "ἐνόπλιο" νομίζω τὸν ἔλεγε, ἕναν πόδα σύνθετο, ἐπίσης γιὰ ἕναν "δακτύλο" καὶ ἕναν ἄλλο, τὸν "ἡρωικό", ποὺ τὸν τακτοποιοῦσε δὲν ξέρω πώς, ἐξισώνοντας ἄρση καὶ θέση στὴν ἐναλλαγὴ μακροῦ καὶ βραχέος, ἀκόμη, ἂν δὲν γελιέμαι, χαρακτήρισε ἕναν ἄλλο πόδα "ἴαμβο" κι ἕναν ἄλλο "τροχαῖο" ἀποδίδοντας στὸν καθένα τίς ποσότητες τοῦ μακροῦ καὶ τοῦ βραχέος. [c] Καὶ γιὰ ὁρισμένους ἀπὸ αὐτούς, θαρρῶ, ἔψεγε κι ἐπαινοῦσε τοὺς χρόνους τοῦ ποδὸς ὄχι λιγότερο ἀπ' ὅτι τὸν ἴδιο τὸ ρυθμὸ ἢ κάποιο συνδυασμὸ τῶν δύο. τί ἀκριβῶς, δὲν εἶμαι σὲ θέση νὰ πώ, ἀλλὰ αὐτά, ὅπως ἔλεγα, ἂς τὰ ἀφήσουμε νὰ τὰ δοῦμε μὲ τὸν Δάμωνα. Γιατί θέλει πολλὴ συζήτηση τὸ ξεχώρισμα τούς. Ἢ νομίζεις ὅτι πρέπει νὰ προσπαθήσουμε;]
Στὴν Πολιτεία τοῦ Πλάτωνα γνωστοποιοῦνται, δια στόματος Σωκράτη, ὁρισμένα μυστικὰ τῆς μουσικῆς ἐπιστημοσύνης τῆς ἐποχῆς τοῦ χρυσοῦ αἰῶνα τοῦ Περικλῆ ποὺ κατεῖχε ὁ σοφιστὴς διδάσκαλος καὶ μουσικὸς Δάμων. Ὁ Δάμων, ὡσὰν κῆρυξ τῶν ἱερῶν κανόνων τῆς ἁρμονικῆς, δίδασκε περὶ τῆς ὠφέλειας τῆς μουσικῆς παιδείας ὡς ἄριστον μέσον γιὰ τὴν καλλιέργεια τοῦ ἀνθρώπου.
Ὁ Λατῖνος ἱστορικὸς Κικέρων τὸν ὀνομάζει ὡς πρωτότυπο τῶν Ἑλλήνων μουσικῶν, καθώς, διαφαίνεται ὅτι ὁ ἀθηναῖος μουσουργὸς δὲν ἐνδιαφέρονταν μόνο γιὰ τὴν σύνθεση ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπίδραση τῆς μουσικῆς εἰς τὸ ἀκροατήριο. Ἐν ὀλίγοις ἐξέταζε τὴν ρυθμικὴ καὶ ἁρμονικὴ ἐπενέργεια στὴν αἰσθητικὴν πλευρὰ τοῦ ἀκροατῆ, ὅπως καὶ τὴν προσωπικότητα ποὺ ἐδύναντο νὰ διαμορφώσει.
Τὸ ἦθος τῶν ἁρμονικῶν καὶ ρυθμικῶν κανόνων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς μουσικῆς ἦταν μιὰ ἐπιστημονικὴ προσέγγιση τῆς ἐπιτηδευμένης μουσικῆς δημιουργίας. Οἱ ἀρχαῖοι μουσικοσυνθέτες γνώριζαν κάποιους μυστικοὺς κώδικες τῆς δημιουργίας τῶν μουσικῶν μελῶν καὶ τοῦ τρόπου ἑρμηνείας οὗτος ὥστε νὰ ἐπιδροῦν μ΄ ἕναν θετικὸ τρόπο ὑποβολῆς στὸ κοινό τους μὲ ἐξαιρετικὰ ἀποτελέσματα εἰς τὴν διατήρηση τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν. Ἐὰν οἱ μουσικοὶ κανόνες ἄλλαζαν, ὅπως δίδασκε ὁ Δάμων, τότε ἦταν βεβαία ἡ ἠθικὴ παρακμὴ τῆς κοινωνικῆς δομῆς μιὰς πόλεως ἕνεκα τῆς μετατροπῆς της μουσικῶν νόμων.
Μὲ λίγα λόγια ὅπως μᾶς πληροφοροῦν, ὁ Πλάτων, ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ Πλούταρχος, ὁ Ἀριστείδης Κοϊντιλιανὸς καὶ ἄλλοι συγγραφεῖς, οἱ μουσικοὶ τρόποι ἐπονομαζόμενοι καὶ νόμοι ἤτοι καὶ ἁρμονικὲς κλίμακες, ἐμπεριέχουν ἦθος καὶ χαρακτῆρα ποὺ ὀνομάζεται ἄλλοτε διασταλτικὸς κι ἄλλοτε συσταλτικός. Ἡ διασταλτικὴ ἁρμονία τοῦ διατονικοῦ γένους θεωρεῖτε ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους μύστες τῆς μουσικῆς ὡς ἡρωικὴ καὶ ἀνδροπρεπὴς ἐνῶ τοῦ χρωματικοῦ γένους ὡς παθητικὴ κι ἀνελεύθερη.
Ἐπίσης, χαρακτηριστικὸ παράδειγμα θεωρείτε ἡ ἀναφορὰ τοῦ Σωκράτους γιὰ τοὺς ρυθμικοὺς πόδες ἐνόπλιο, δάκτυλο, τὸν ἠρωϊκό, τὸν ἴαμβο καὶ τὸν τροχαῖο μὲ τὸν κόσμιο καὶ ἀνδρικὸ χαρακτῆρα σὲ ἀντίθεση μὲ ἐκείνους τοὺς ὑβριστικοὺς κι ἀνελεύθερους ρυθμοὺς ποὺ διαφθείρουν τὸ ἦθος τῶν ἀνθρώπων ὁδηγῶντας τους εἰς τὴν ἀνηθικότητα, τὴν ὕβρη καὶ τὴν ἀνελευθερία - τὴν σκλαβιὰ τοῦ νοός. Οπότε, ο Σωκράτης, επισημαίνει ότι με κάθε τρόπο δεν πρέπει να αλλάζουμε την μουσική για μην επέλθει αλλαγή στο ήθος και έθος των πολιτών, όπως επισημαίνει κι ο Αθήναιος γράφοντας περί του Δάμωνα: «οὐ κακῶς δ΄ ἔλεγον οἱ περὶ Δάμωνα τὸν Ἀθηναῖον ὅτι καὶ τὰς ᾠδὰς καὶ τὰς ὀρχήσεις ἀνάγκη γίνεσθαι κινουμένης πως τῆς ψυχῆς· καὶ αἱ μὲν ἐλευθέριοι καὶ καλαὶ ποιοῦσι τοιαύτας, αἱ δ΄ ἐναντίαι τὰς ἐναντίας» μετάφραση: [καλῶς ἔλεγαν περὶ τοῦ Ἀθηναίου Δάμωνα ὅτι οἱ ὠδὲς καὶ οἱ χοροὶ ἐξαναγκάζουν τὴν ψυχικὴ προδιάθεση. Ἔτσι οἱ ὠδὲς καὶ οἱ χοροὶ ποὺ ἔχουν ἐλεύθερο χαρακτῆρα κάνουν τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἀγωνίζεται γιὰ τὴν ἐλευθερία οἱ ἀντίθετοι ὁδηγοῦν τὸν ψυχισμὸ τοῦ ἀνθρώπου στὴν σκλαβιά].
Ὁπότε οἱ μουσικοὶ ἔφεραν μέγιστη εὐθύνη ὡς πρὸς τὴν διαπαιδαγώγηση τῶν πολιτῶν γιὰ νὰ γίνουν ἔντιμοι, ἐνάρετοι καὶ ὑπάκοοι στὸν νόμο ὅπου ὁ ἀναγραμματισμὸς δίνει τὴν μονὰς, δηλαδὴ, ΝΟΜΟΣ > ΜΟΝΟΣ - ΕΝΑΣ - ΜΟΝΑΣ > ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ ὅπου πίστευαν καὶ δίδασκαν περὶ Αὐτοῦ σχεδόν ὅλοι οἱ Ἕλληνες Ἀθηναῖοι φιλόσοφοι κατὰ τὴν κλασσικὴ περίοδο.
Κάποιοι συγγραφεῖς, ἀνάγουν τὴν ἐπιστημονικότητα ταύτῃ στὴν ἐποχῇ τοῦ Πυθαγόρα, ὅμως βέβαιον εἶναι πὼς ἔχει μακρὰν ἱστορία ποὺ φθάνει εἰς τὰ βάθη τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Ὡστόσο, ὁ μουσικὸς καὶ συγγραφέας Ἀριστείδης Κοϊντιλιανός, δρῶντας κατὰ τοὺς πρώτους μεταχριστιανικοὺς αἰῶνες, υἱοθέτησε πολλὲς ἀπὸ τίς ἰδέες τοῦ Δάμωνος.
Ἡ ἐπιστημονικότητα τῆς μουσικῆς, ποὺ ἀναδεικνύει τὸν μεγάλο σκοπὸ ποὺ παίζει στὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, δὲν χάθηκε, παρὰ τὴν λήξη καὶ τὸν ἀφανισμὸ τῆς χρυσῆς ἐποχῆς τοῦ Περικλέους. Ἔτσι, ἡ γνώση αὐτὴ κατέληξε ὑπὸ τὴν μορφὴ χειρογράφων σὲ κάποια σκοτεινὴ γωνιὰ βιβλιοθηκῶν, δίχως ὅμως νὰ παρέχεται ἡ συμβολὴ τῶν εὐφυῶν δασκάλων τοῦ φωτεινοῦ παρελθόντος. Ὡστόσο, μετὰ ἀπὸ πολλοὺς αἰῶνες ἕνας εὐρωπαῖος μουσικοσυνθέτης, ὁ Μπροῦνο Βάλτερ(Buno Walter), σὲ μιὰ διάλεξη ποὺ δόθηκε τὸ 1935 στὸ Kulturbund τῆς Βιέννης, ὁμίλησε περὶ τῆς ἠθικῆς δύναμης τῆς μουσικῆς[1] μιμούμενος τὸν ἀρχαῖο Ἀθηναῖο μουσικὸ Δάμωνα μὴ γνωρίζοντας, ἴσως, ὅτι τὴν ἐπιστήμη αὐτὴ τὴν ἐξάσκησαν πρῶτοι οἱ Ἀθηναῖοι κλασσικοὶ φιλόσοφοι μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν προαναφερθέντα διδάσκαλο σοφιστῆ - μουσικὸ !
Ἐν τέλει, όμως, αὐτὸς ὁ μεγάλος ἄνδρας τῆς Ἀθήνας, ὅπου ωφέλησε τόσο τὴν πατρίδα του καὶ τὴν Ἑλλάδα ὅλη μὲ τὴν μουσική του ἰδιοφυΐα καὶ τίς σοφιστίες του δέχτηκε ὡς ἀνταμοιβὴ τὸν φθόνο τῶν κωμωδιογράφων λόγῳ τῆς ἔντονης θετικῆς ἐπίδρασης ποὺ ἀσκοῦσε ὡς σύμβουλος στὸν ἡγέτη τῶν Ἀθηνῶν, Περικλή, ἐξοστρακίζοντας τὸν ὡς μεγαλοπράγμων καὶ φιλοτύρρανο [2].
[1] Ὅπως ὁ Δάμων ἐξεφώνησε λόγο ἔμπροσθεν τοῦ Ἀρείου Πάγου ἔτσι καὶ ὁ Μπροῦνο Βάλτερ ἔπραξε μτα΄απὸ 2.500 χιλιάδες χρόνια. Ένα μικρὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν διάλεξη τοῦ παραθέτω εὐθύς: «Ἡ μουσικὴ ἐκπηγάζει ἀπὸ μιὰ μεγάλη δύναμη γιὰ ἀγάπη, ἀπὸ τὸ εὗρος τῆς ἀγάπης, καὶ τὸ μεγαλύτερο ἴσως ἐπίτευγμα ποὺ ἔχει νὰ ἐπιδείξει ἡ τέχνη μας, τὸ adagio τοῦ Μπετόβεν, ἀντηχεῖ ἀπὸ ἀγάπη, ὅπως ἀναφέρει ὁ Σοῦμπερτ στὸ ἔργο του Στὴ Λύρα. Μόνον ἔτσι μποροῦμε ἐξάλλου νὰ κατανοήσουμε τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἡ ἠθικὴ ἔκκληση ποὺ μᾶς ἀπευθύνει ἡ μουσικὴ ὡς διερμηνεύτρια κάθε δημιουργικῆς ψυχῆς, διεισδύει στὰ μύχια τῆς ψυχῆς μας.»
[2] [4.1] διδάσκαλον δ' αὐτοῦ τῶν μουσικῶν οἱ πλεῖστοι Δάμωνα γενέσθαι λέγουσιν, οὗ φασι δεῖν τοὔνομα βραχύνοντας τὴν προτέραν συλλαβὴν ἐκφέρειν: Ἀριστοτέλης δὲ παρὰ Πυθοκλείδῃ μουσικὴν διαπονηθῆναι τὸν ἄνδρα φησίν. ὁ δὲ Δάμων ἔοικεν ἄκρος ὢν σοφιστὴς καταδύεσθαι μὲν εἰς τὸ τῆς μουσικῆς ὄνομα πρὸς τοὺς πολλοὺς ἐπικρυπτόμενος τὴν δεινότητα, τῷ δὲ Περικλεῖ συνῆν καθάπερ ἀθλητῇ τῶν πολιτικῶν ἀλείπτης καὶ διδάσκαλος. [4.2] οὐ μὴν ἔλαθεν ὁ Δάμων τῇ λύρα παρακαλύμματι χρώμενος, ἀλλ' ὡς μεγαλοπράγμων καὶ φιλοτύραννος ἐξωστρακίσθη καὶ παρέσχε τοῖς κωμικοῖς διατριβήν. [ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ - ΠΕΡΙΚΛΗΣ 4.1]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ
-ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ
-ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΕΣ
-ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ - ΠΕΡΙΚΛΗΣ
-ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΦΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΛΩΡΕΝΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΚΑΡΠΟΛΑ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΜΑΤΑΚΙΔΟΥ, ΕΝ ΒΙΕΝΝΗ ΑΥΣΤΡΙΑΣ 1837
-PROSOPOGRAPHIA ATTICA, Iohannes Kirchner
-BRUNO WALTER, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, εκδ. Ροές, Ἀθήνα 2001
-ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΕΛΛΑΔΑ - ΡΩΜΗ, ΙΩΑΝΝΟΥ ΛΑΜΨΑ, ΕΚΔ. ΔΟΜΗ
-Πάπυρος Larousse Britannica
