Παραινέσεις του Ομήρου περί σωτηρία της ψυχής στην Οδύσσεια (Διδαχές χριστιανικές προ Χριστού)

ЭIЄ 

Παραινέσεις τοῦ Ὁμήρου περὶ σωτηρία τῆς ψυχῆς στὴν Ὀδύσσεια

(Διδαχὲς χριστιανικὲς πρὸ Χριστοῦ)

Kείμενο & ἔρευνα: Ἰωάννης Γ. Βαφίνης

                                                                 24/09/2015                                                      

ΟΜΗΡΟΣ ΚΙΘΑΡΩΔΟΣ

«Ἅνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλά

 πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν,

 πολλῶν δ' ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω∙

 πολλά δ' ὅ γ' ἐν πόντω πάθεν ἄλγεα ὃν κατά θυμόν,

 ἀρνύμενος ἥν τε ψυχήν καὶ νόστον ἑταίρων.»

    [ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ραψωδία Α, στίχοι 1 - 5]

(Τὸν ἄνδρα τὸν πολύτροπο ἐνέπνευσε μὲ Μοῦσα

ποὺ πολὺ περιπλανήθηκε, ἀφοῦ τὸ ἱερὸ κάστρο τῆς Τροῖας ἔπεσε 

πολλῶν ἀνθρώπων εἶδε τίς πόλεις καὶ γνώρισε τὴν νοοτροπία τους

πολλὲς κακουχίες ἔπαθε μέσα στὰ πέλαγα ἐπιθυμῶντας 

νὰ διασώσει τὴν ψυχὴ του καὶ νὰ ἐπιστρέψει μὲ τοὺς συντρόφους στὸν τόπο του)

_{Mετάφραση:  Ιωάννης Γ. Βαφίνης}

  Μὲ τὴν ἄνωθεν μετάφραση, τῶν πρώτων πέντε στίχων τῆς Ὀδύσσειας τοῦ Ὁμήρου, ἀντιλαμβανόμαστε ἐξ ἀρχῆς ποιά ἐπρόκειτο νὰ ἦταν ἡ διδαχτικὴ παραίνεση τοῦ τυφλοῦ ραψωδοῦ πρὸς τὸ ἀκροατήριο του. Τοποθετῶντας ὡς πρωταγωνιστὴ τοῦ ἔπους τὸν ἥρωα Ὀδυσσέα, ποὺ κάποιοι ὑποστήριξαν πὼς ὑπῆρξε πρόγονος τοῦ ἢ ἀκόμη καὶ ταυτοπροσωπία, εἰσάγει τὴν μεταφυσικὴ πεποίθηση περὶ ὕπαρξης καὶ σωτηρίας τῆς ψυχῆς. 

 Ἐνσωματώνοντας, ἀκραιφνῶς, τίς πανάρχαιες θρησκευτικὲς ἰδέες τοῦ Ὀρφέως, τολμᾶ νὰ περιγράψει τὴν κατάβαση τοῦ Ἰθακήσιου ἥρωα ἀκόμη καὶ στὰ σκοτεινὰ βασίλεια τοῦ Ἅδη, ὅπου συναντάει τίς ψυχὲς ἀνθρώπων, εἴτε γνώριμων ὅπως ὁ Τειρεσίας, εἴτε φίλων ὅπως ὁ Ἀχιλλέας καὶ συγγενῶν ὅπως ἡ μητέρα του Ἀντίκλεια.

 Ἡ ἐπικὴ διδακαλία τοῦ Ὁμήρου, βάδιζε προχριστιανικὰ σὲ χριστιανικὰ μονοπάτια, βασιζόμενη σὲ μιὰ Θεϊκὴ ὑπόσχεση, ποὺ γνώριζαν μόνο οἱ μυημένοι, περὶ τῆς σωτηρίας τοῦ Ἀνθρώπου καὶ τῆς λύτρωσης τοῦ ἀπὸ τὸ σκοτεινὸ βασίλειο τοῦ Ἅδη. Ἡ ὑπόσχεσης αὐτὴ μετουσιώθηκε, πολλοὺς αἰῶνες μετὰ τοῦ Ὁμήρου, μὲ τὴν Σταύρωση καὶ Ἀνάσταση τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἅγιος Βασίλειος, ἕνας ἀπὸ τοὺς τρεῖς ἱεράρχες τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, ἐπανεὶ τὴν ἐπικὴ ποίηση τοῦ Ὁμήρου, στὸ σύγγραμμα τοῦ «ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΟΠΩΣ ΑΝ ΕΞ Ἑλληνικῶν ΩΦΕΛΟΙΝΤΟ ΛΟΓΩΝ» (ἐκδ. Πάπυρος, Ἐν Ἀθήναις 1949) σημειώνοντας ὅτι, ἡ διδασκαλία τοῦ τυφλοῦ ραψωδοῦ ἦταν ἐπωφελεῖς στὴν διαπαιδαγώγηση τῶν νέων.

  Πιὸ συγκεκριμένα παραθέτω τὰ σχόλια, ἐκ τοῦ ἀρχαίου κειμένου τοῦ Ἁγίου Βασιλείου, ποὺ γράφει τὰ ἑξῆς: «Ὡς δ' ἐγὼ τινος ἤκουσα δεινοῦ καταμαθεῖν ἀνδρὸς ποιητοῦ διάνοιαν, πᾶσα μὲν ἡ ποίησις [τῶ] Ὀμήρω ἀρετῆς ἐστίν ἔπαινος, καὶ πάντα ἂὐτῶ πρὸς τὸῦτο φέρει, ὅτί μὴ πάρεργον∙ ὁὐχ ἥκιστα δὲ ἐν ὁἷς τὸν στρατηγὸν τῶν Κεφαλλήνων πεποίηκε, γύμνὸν ἐκ τὸῦ ναυαγίου περισωθέντα, πρῶτον μὲν ἂἰδέσαι τὴν βασιλίδα φανέντα μόνον, τοσούτου δὲῖν ἄἰσχύνην ὀφλῆσαι γυμνόν ὀφθέντα, ἐπειδῆπερ ἄὐτὸν ἀρέτῆ ἀντὶ ἱματίων κεκοσμημένον ἐποίησε∙ ἔπειτα μέντοι καὶ τὸῖς λοιποῖς Φὰίαξι τοσούτου ἄξιον νομισθῆναι, ὥστέ ἀφέντας τήν τρὺφὴν ἧ συνέζων∙ <ἔἱς> ἐκέῖνον ἀποβλέπειν καὶ ζηλοῦν ἅπαντας, καὶ μηδένα Φαιάκων ἐν τῶ τότε ἔἶναι ἄλλὸ τί ἂν ἔὔξασθαι μᾶλλον ἢ Ὀδυσσέα γενέσθαι, καὶ τάῦτα ἐκ ναυαγίου περισωθέντα. Ἐν τὸύτοις γὰρ ἔλεγεν ὁ τὸῦ ποιητοῦ διανοίας ἐξηγητὴς μονονουχὶ βὸῶντα λέγειν τὸν Ὅμηρον ὅτί Ἀρέτῆς ὑμῖν ἐπιμελητέον, ὦ ἄνθρωποι, ἣ καὶ ναυαγήσαντι συνεκνήχεται καὶ ἐπὶ τῆς χέρσου γενόμενον γὺμνὸν τιμιώτερον ἀποδείξει τῶν ἔὐδαιμόνων Φαιάκων.» (10 - 30).

  Ἄλλωστε ἡ περιπλάνησης τοῦ Ὀδυσσέως, περισπουδάζει τὸ χριστιανικὸ ἔθος τῆς αὐταπάρνησης, τῆς θυσίας γιὰ τὸν συνάνθρωπο, τῆς ψυχικῆς καθάρσεως, τῆς συζυγικῆς πίστεως μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἀγάπης πρὸς τὴν σύντροφον κλπ. κλπ. Ἔτσι ὁ Ὀδυσσέας ὑπῆρξε πρότυπο ταπείνωσης, πλήρης συντριβῆς τοῦ ἐγώ, γυμνὸς καὶ παραδαρμένος, ἐλεεινός, τεταπεινωμένος ("οὐτιδανὸς οὔτις" δηλ. τιποτένιος, λέει στὸν Πολύφημο πὼς ὀνομάζεται) ὅπως περιγράφει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, στὴν νουθεσία του περὶ σωτηρία τῆς ψυχῆς: «γυμνοὶ ὡς ἐγεννήθημεν πορευσόμεθα πρὸς τὸν φοβερὸν δικαστήν. Κἂν πάντας τὸὺς θησαυροὺς συνάξωμεν, γυμνοὶ, σκοτεινοὶ, ἐλεεινοὶ, σκυθρωποὶ, τετραχηλισμένοι, τεταπεινωμένοι, συντετριμμένοι, ἔμφοβοι, ἔντρομοι, κατηφεῖς, ὀδυνηροὶ, ἔἰς γῆν τὸ πρόσωπον ἔχοντες, καὶ τὸῦτο μετ' ἂἰσχύνης συγκαλύπτοντες· ὁὕτω πορευσόμεθα, ὁὕτως ἀναστησόμεθα...» (Περὶ σωτηρίας τῆς Ψυχῆς).

J. W. Waterhouse, Ὁ Ὀδυσσέας καὶ οἱ Σειρῆνες. 1891. Ἐθνικὴ Πινακοθήκη της Βικτόρια. Μελβούρνη (National Gallery of Victoria. Melbourne). Τὸ γεγονὸς τῆς ἀντιμετώπισης τῶν Σειρήνων ἀπὸ τὸν Ὀδυσσέα, ὅπως τὸ περιέγραψε ὁ ποιητὴς Ὅμηρος, τὸ χρησιμοποίησε ὡς νουθεσία ὁ Ἅγιος Βασίλειος στὸ σύγγραμμα τοῦ λέγοντας τὸ ἑξῆς: «ὅτὰν δὲ ἑπὶ μοχθηροὺς ἄνδράς ἔλθωσι τῆ μιμήσει, τὰῦτα δὲῖ φέὺγειν ἐπιφρασσομένους τὰ ὦτα ὁὐχ ἧττὸν ἢ τὸν Ὀδυσσέα φάσὶν ἐκεῖνοι τὰ τῶν Σειρήνων μέλη»[μετάφραση: ὅταν ὅμως (οἱ ποιητὲς -τραγουδοποιοὶ ) πονηροὺς εἰκονίζουν ἀνθρώπους, τίς εἰκόνες αὐτὲς πρέπει νὰ τίς ἀποφεύγεται, μὲ φραγμένα τὰ αὐτιὰ ὅπως ὁ Ὀδυσσέας κατὰ τὴν διήγηση τοὺς ποὺ ἀπέφυγε τὴν μουσικὴ τῶν Σειρήνων]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΟΠΩΣ ΑΝ ΕΞ Ἑλληνικῶν ΩΦΕΛΟΙΝΤΟ ΛΟΓΩΝ, ἐκδ. Πάπυρος, Ἐν Ἀθήναις, 1949

- ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

- Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Περὶ σωτηρίας τῆς ψυχῆς