ЭIЄ
 ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ, Ο ΕΦΕΥΡΕΤΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΑΤΑΛΟΓΗΣ, ΤΟΝ ΠΡΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΦΩΝΗΤΙΚΗΣ ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ

Ἔρευνα & συγγραφή: Ἰωάννης Γ. Βαφίνης 

-

 Εἰς τὴν ἀρχαϊκὴ ἐποχὴ γεννιέται ἕνας λυρικὸς ποιητὴς τῆς ὑψηλῆς διανόησης. Πρόκειται γιὰ τὸν Ἀρχίλοχο ἐκ τῆς νήσου Πάρου. 

 Ἡ γέννησης τοῦ τοποθετεῖται κατὰ τὸ πρῶτο τέταρτο τοῦ 7ου αἰῶνος, δηλαδή, ἐπὶ τὸ ἀκριβέστερον εἰς τὸ ἔτος 680 π.Χ.   Σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γραμματεία, ὁ Ἀρχίλοχος, φαίνεται νὰ μελοποίησε πολυποίκιλες μορφὲς ποιητικῶν μέτρων, κυρίως ὅμως ἰαμβικοὺς καὶ τροχαϊκοὺς πόδες. 

 Οἱ φιλολογικὲς πηγὲς τὸν καταλογίζουν ὡς πατέρα τοῦ σκωπτικοῦ ἰάμβου, τοῦ ὁποίου καὶ θεωρεῖται ὁ πρωτοπόρος ἐκφραστής. 

 Ἐν τούτοις, στὴν ἐλεγειακὴ ποίηση, ἡ ὁποία κυριαρχοῦσε ἐπὶ τῆς ἐποχῆς του, φαίνεται νὰ συνέγραψε πολεμικά, ἐρωτικά, ἠθικά, φιλοσοφικὰ καὶ γνωμικὰ θέματα. 

 Βεβαίως, ἡ προσφορά του Ἀρχίλοχου στὴν ἑλληνικὴ μουσικοποιητικὴ τέχνη, ἐντοπίζεται ἀλλαχόθεν καὶ δὴ περὶ τοῦ εἴδους ποὺ ἔφερε τὴν ἐπωνυμία ὡς Παρακαταλογή. 

 Ἐκ πρώτης, τὸ λεξικὸ τοῦ Ἡλίου συνιστᾶ τὰ ἑξῆς σχόλια περὶ τῆς παρακαταλογῆς στὸ ὁμώνυμο λῆμμα: «Ἐν τῇ ἀρχαίᾳ μουσικῇ τὸ ἀνώμαλον καὶ σύνηθες εἶδος ὠδῆς, περὶ ταύτης δὲ ὁ Ἀριστοτέλης λέγει: «Διὰ τί ἡ παρακαταλογὴ ἐν ταῖς ᾠδαῖς τραγικόν; ἢ διὰ τὴν ἀνωμαλίαν; παθητικὸν γὰρ τὸ ἀνωμαλὲς καὶ ἐν μεγέθει τύχης ἢ λύπης. τὸ δὲ ὁμαλὲς ἔλαττον γοῶδες.» (Προβλήματα, XIX, 6).

Ἡ παρακαταλογὴ ἐχρησιμοποιεῖτο εἰς τὸ δρᾶμα ὅταν ἐγίνετο μετάβασις ἀπὸ τοῦ μέλους ἢ τῆς ὠδῆς εἰς τὴν ἀπαγγελίαν, ἡ ὁποία ἐλέγετο, ὅπως ὁ Ἡσύχιος ἀναφέρει «καταλογή», συνίστατο δὲ εἰς τὴν ἀπαγγελίαν στίχων ὑπὸ τοῦ κορυφαίου τοῦ χοροῦ τὴ συνοδεία ὑποκρούσεως κατ' ἀρχὰς διὰ τοῦ ἐγχόρδου κλεψιάμβου, κατόπιν δὲ διὰ τοῦ αὐλοῦ. 

Τὴν παρακαταλογὴν ἀναφέρεται ὅτι ἐφεύρει ὁ ποιητὴς Ἀρχίλοχος, αὐτὴ δὲ καὶ κατὰ τοὺς πρωτοχριστιανικοὺς χρόνους ἐχεησιμοποιεῖτο διὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καὶ τμημάτων τῆς Καινῆς Διαθήκης ἀπαγγελίας κυμαινομένης μεταξὺ ἀναγνώσεως καὶ ψαλμοῦ ἄνευ τῆς συνοδείας ὀργάνου, ὡς γίνεται καὶ σήμερον κατὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου ἢ τοῦ Ἀποστόλου κατὰ τὴν θείαν λειτουργίαν.» 

[Νεότερο ἐγκυκλοπαιδικὸ λεξικὸ τοῦ ΗΛΙΟΥ]

ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ

 Ἡ παρακαταλογὴ ὑπῆρξε ἕνα εἶδος ἀρχαίας μουσικῆς συνθέσεως ἡ ὀποια ἐχρησιμοποιεῖτο εἰς τὸ θεατρικὸ δρᾶμα κατὰ τὴν μετατροπὴ τοῦ μέλους ἢ τῆς ὠδικῆς συνθέσεως σὲ ἀπαγγελόμενη φώνηση. 

 Θεωρεῖται κυρίως γνωστὸ τὸ εἶδος τῆς ἀρχιλόχιας ἀπαγγελίας, εἰς τὴν δυτικὴν μουσικὴ ὁρολογία, ὡς ρετσιτατίβο. 

 Ὁ Ἀριστοτέλης ἀναφερόμενος στὴν ἐν λόγῳ μουσικοποιητικὴ ἔκφανση ὑποστηρίζει ὅτι: «Διὰ τί ἡ παρακαταλογὴ ἐν ταῖς ᾠδαῖς τραγικόν; ἢ διὰ τὴν ἀνωμαλίαν; παθητικὸν γὰρ τὸ ἀνωμαλὲς καὶ ἐν μεγέθει τύχης ἢ λύπης. τὸ δὲ ὁμαλὲς ἔλαττον γοῶδες.» (Προβλήματα, XIX, 6). 

 Στὴν προκειμένη περίπτωση, ὁ Ἀριστοτέλης, ὁμιλεῖ περὶ τοῦ ἀφηγηματικοῦ ἄσματος ἤτοι καὶ τραγουδιοῦ, ἐξὸν καὶ ἡ ὠδὴ ἐπονομάσθει τραγική. 

 Κατὰ τὸ ἀνώμαλον ἐπίθετο δεικνύει τὴν ἀνομοιότητα τῆς χρήσης τοῦ ὠδικοῦ τρόπου, τοῦ ἔμπλεον παθητικοῦ συναισθήματος καὶ μέγιστης ἐντάσεως εὑρισκομένης σὲ κατάσταση εὐτυχίας ἢ λύπης, ἐν ἀντιθέσῃ πρὸς τὸν ὁμαλὸν καὶ σμικρὸν τρόπο μιᾶς καταστάσεως θρήνου ἤτοι μοιρολογήματος. 

 Ἐπιπλέον, ὁ Ἡσύχιος, ἀναφερόμενος στὸ εἶδος της παρακαταλογῆς, ὁμιλεῖ περὶ μιᾶς φωνητικῆς ἀπαγγελίας ἄσματος (τραγουδιοῦ), ὑπὸ τοῦ κορυφαίου τοῦ χοροῦ, μὲ συνοδεία ὑπόκρουσης ἀπὸ τοῦ ἐγχόρδου ὀργάνου κλεψίαμβου ἢ ἀπὸ τοῦ πνευστοῦ αὐλοῦ. Ἰδοὺ καὶ τὸ λεχθὲν τοῦ λεξικοῦ: «καταλογή· τὸ τὰ ᾄσματα μὴ ὑπὸ μέλει λέγειν»[Λεξικὸν Ἠσύχιου].

 Τὴν χρήση της παρακαταλογῆς, τὴν ἀποδίδοντα εἰς τὸν Ἀρχίλοχο, υἱοθέτησαν ἀργότερον, οἱ Διονυσιακοὶ τεχνῖτες, οἱ ὁποῖοι, διὰ μέσῳ τῶν αἰώνων, μετεβίβασαν στοὺς πρώτους χριστιανοὺς ὑμνωδούς - ψαλτωδοὺς τὴν ἀρχιλόχιον τέχνη. 

 Κατὰ τοὺς πρώτους αἰῶνες, τῆς διάδωσης τοῦ χριστιανισμοῦ, στὴν διδασκαλία τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης γίνονταν, σὲ τμηματικὰ ἐδάφια, ἡ χρήση τῆς ἀρχιλόχιας τεχνικῆς ἤτοι τοῦ μελωδικοῦ ἀφηγηματικοῦ φωνήματος (ρετσιτατίβο > recitativo), τοῦ ἄνευ συνοδείας ὀργάνων(ακαπέλα). 

 Ἐξ αὐτῆς τῆς μεθόδου ἀπαγγελίας, μεταξὺ ἀναγνώσεως καὶ ψαλμοῦ, διατηρήθηκε τὸ ἔθος τῆς τοιαύτης ψαλτικῆς μεθόδου κατὰ τὴν ὁποίαν ἕως τὴ σήμερον ἐκτελεῖται ἡ ἀνάγνωση τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς καὶ τὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα τῆς θείας λειτουργίας. 

  Συνέκδοχα προκύπτει ὅτι, οἱ ψαλτωδοὶ τῆς χριστιανικῆς πίστεως, διὰ τῆς μεθόδου του Ἀρχίλοχου, ὁδηγήθηκαν σ' ἕνα προδιαγεγραμμένο αὐτοσχέδιο μελωδικὸ τρόπο τὸν ὁποῖον ἐφήρμοσαν μετ' εὐκολίας στὰ πεζὰ ἐδάφια τῆς Ἁγίας γραφῆς. Οὐδέποτε τὰ ἐδάφια αὐτὰ καταγράφηκαν μὲ μουσικὴ σημειογραφία ἀλλὰ συντηροῦνταν ἐξ ἀκοῆς πάνω σὲ ἕνα συγκεκριμένο μουσικὸ τρόπο. 

 Ἐν συντομίᾳ, καταλήγω εἰς τὸ ἀκριβὲς συμπέρασμα περὶ τῆς χρήσεως τοῦ φωνήματος τῆς παρακαταλογῆς, ἤτοι καὶ ἀφηγηματικῆς φωνήσεως, ἐκ παλαιοτάτης ἐποχῆς τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ὅπου, πρῶτος ὁ ἀρχαϊκὸς λυρικὸς ποιητὴς Ἀρχίλοχος ἐποίησε. 

 Κατόπιν πολλῶν αἰώνων, ὁ χριστιανισμός, υἱοθέτησε κι ἐνέσπειρε στοὺς λαοὺς τῆς δύσης, τὴν ἀρχιλόχιον παρακαταλογή, κι οὕτως σήμερα διεκρίνεται εἰς τὴν συνομοταξία τῆς εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς ἑρμηνείας, ὅπως φερειπείν, τῆς Ὄπερας, τοῦ Ὀρατόριου καὶ τῆς Καντάτας κ.α. 

 Ἐπὶ τούτου, ἡ ἀρχιλόχεια παρακαταλογή, ὡς διηγηματικὸ τραγούδισμα τῆς τραγικῆς ὀρχήσεως, μετεβιβάσθη, μὲ τὴν πάροδο τῶν αἰώνων, εἰς τὴν δημοτικὴν νεοελληνικὴν παράδοση μὲ τὴν ὀνοματοθεσία "παραλογή", οὕτως δέ, διὰ μέσῳ τοῦ ἐπικολυρικοῦ ἀκριτικοῦ τραγουδιοῦ τῶν βυζαντινῶν - μεσαιωνικῶν χρόνων. 

 Τοιουτοτρόπως, ὁ ἀρχαϊκὸς λυρωδὸς ποιητὴς Ἀρχίλοχος καταλογίζεται ἐκ τῶν φιλολογικῶν κύκλων καὶ κριτικῶν σπουδῶν, ὡς πρωτοπόρος ἐμπνευστὴς τοῦ ἐξέχοντος ποιητικοῦ εἴδους της παρακαταλογῆς, ὅπου, οἱ νεότερες φιλολογικὲς μελέτες, τὸν ἐνέταξαν ἀνάμεσα εἰς τοὺς κορυφαίους τοῦ εἴδους τῶν λυρικῶν ποιητῶν ἐξαίροντας τὴν προσφορά του στὸν παγκόσμιο πολιτισμό! 

Χαῖρε Ἀρχίλοχε! 

Ἀπὸ τὸ Λεξικὸ τοῦ Ἡλίου μὲ τὴν ἐτυμολόγηση τῆς λέξεως "ΠΑΡΑΚΑΤΑΛΟΓΗ" 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•ΝΕΟΤΕΡΟ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ 

•Lexikon tēs Hellēnikēs glōssēs tritomon: Z-P 

•ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ, Προβλήματα, XIX, 6 

•Λεξικὸν Ἠσύχιου, λῆμμα καταλογή 

•Πλούταρχου, Περὶ Μουσικῆς