ЭIЄ

Ὁ γυναικονόμος στὴν ἀρχαία Ἀθήνα καὶ ἐν Ἑλλάδι 

Συγγράφει ὁ Ἰωάννης Γ. Βαφίνης 

 Οἱ γυναικονόμοι ἢ γυναικοκόσμοι εἶναι ἄγνωστοι στὸν σημερινὸ ἀναγνωστικὸ κοινὸ ὅπως ἀκόμα καὶ ἀπὸ τοὺς ἐπαΐοντες. 

  Οἱ ἐν λόγῳ νόμοι θεσπίστηκαν στὴν ἀρχαία Ἀθήνα ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες πόλεις τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος. Σκοπός τους ὑπῆρξε ἡ πρόνοια τῶν γυναικείων ἠθῶν. 

  Τὰ σεπτὰ ἤθη τῆς ἑλληνίδας γυναίκας, κατὰ τὴν μακρινὴ ἀρχαιότητα, βασίζονταν στὴν σεμνότητα, τὴν εὐγένεια καὶ τὴν εὐρέπεια τῆς κοσμικῆς ἐξωτερικῆς ἐμφάνισεως της. 

  Τὴν ἐπιστασία τοῦ γυναικονόμου την ἀναλάμβανε ἕκαστος ἐκ τῶν ἐννέα ἀρχόντων τῶν Ἀθηνῶν ποὺ ἔφερε τὸν τίτλο του γυναικονόμου. 

 Ὁ γυναικονόμος ἄρχοντας εἶχε τὸ δικαίωμα νὰ συντηρεῖ τὸ καλὸ ἦθος στὴν καθημερινὴ ζωὴ τῶν γυναικῶν, κάτι τὸ ὁποῖον ταιριάζει κι ὁμοιάζει μὲ τὴν σημερινὴ μόδα ἤτοι ἀγγλιστὶ life style - τὸ ὁποῖον σήμερα ἀπὸ καλοήθη ἔχει μετατραπεῖ σὲ κακοήθη. 

  Ὁ νόμος οὗτος παρεῖχε τὸ δημοκρατικὸ δικαίωμα, στὸν τοποτηρητή, νὰ τιμωρεῖ κάθε ἀκοσμία καὶ ἀκολασία ποὺ συσχετίζονταν ἄμεσα μὲ τὴν ἀμφίεση καὶ τὴν κοινωνικὴ συμπεριφορά. 

 Ἡ γυναικονομία ὡς ἀξίωμα τοῦ γυναικονόμου εἶχε τὴν ἁρμοδιότητα, τῆς διατήρησης τῶν καλῶν τρόπων καὶ τῆς κοσμιότητας τῶν γυναικῶν. 

   Περαιτέρω λεπτομέρειες, γιὰ τὸ ἔθος του γυναικονόμου συναντᾶμε λεπτομερῶς ἐθς τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γραμματεία. Ἰδού, ὁρισμένα ἀποσπασμάτια, στὶς κάτωθι ἀναλυτικὲς παραγράφους: 

Φύλαρχος δ᾽ ἐν τῇ πέμπτῃ καὶ εἰκοστῇ τῶν Ἱστοριῶν εἰπὼν ὅτι παρὰ Συρακοσίοις νόμος ἦν τὰς γυναῖκας μὴ κοσμεῖσθαι χρυσῷ μηδ᾽ ἀνθινὰφορεῖν μηδ᾽ ἐσθῆτας ἔχειν πορφυρᾶς ἐχούσας παρυφάς, ἐὰν μή τις αὐτῶν συγχωρῇ ἑταίρα εἶναι κοινή, καὶ ὅτι ἄλλος ἦν νόμος τὸν ἄνδρα μὴ καλλωπίζεσθαι μηδ᾽ ἐσθῆτι περιέργῳ χρῆσθαι καὶ διαλλαττούσῃ, ἐὰν μὴ ὁμολογῇ μοιχεύειν ἢ κίναιδος εἶναι, καὶ τὴν ἐλευθέραν μὴ ἐκπορεύεσθαι ἡλίου δεδυκότος, ἐὰν μὴ μοιχευθησομένην: ἐκωλύετο δὲ καὶ ἡμέρας ἐξιέναι ἄνευ τῶν γυναικονόμων ἀκολουθούσης αὐτῇ μιᾶς θεραπαινίδος. (Αθήναιος Δειπνοσοφιστές ΙΒ, 201).

Χαιρεφῶν δέ, φησίν, ὁ παράσιτος εἰς γάμον ἄκλητος εἰσελθὼν καὶ κατακλιθεὶς ἔσχατος καὶ τῶν γυναικονόμων ἀριθμούντων τοὺς κεκλημένους καὶ κελευόντων αὐτὸν ἀποτρέχειν ὡς παρὰ τὸν νόμον ἐπὶ τοῖς τριάκοντα ἐπόντος, «Ἀριθμεῖτε δή», ἔφη, «πάλιν ἀπ´ ἐμοῦ ἀρξάμενοι»...Ὅτι δ´ ἦν ἔθος τοὺς γυναικονόμους ἐφορᾶν τὰ συμπόσια καὶ ἐξετάζειν τῶν κεκλημένων τὸν ἀριθμὸν εἰ ὁ κατὰ νόμον ἐστί, Τιμοκλῆς ἐν Φιλοδικαστῇ φησὶν οὕτως· (Αθήναιος Δειπνοσοφιστές ΣΤ, 45).

...ἀνοίγετ᾽ ἤδη τὰς θύρας, ἵνα πρὸς τὸ φῶς ὦμεν καταφανεῖς μᾶλλον, ἐφοδεύων ἐὰν βούληθ᾽ ὁ γυναικονόμος λαβεῖν ἀριθμόν, κατὰ τὸν νόμον τὸν καινὸν ὅπερ εἴωθε δρᾶν, τῶν ἑστιωμένων. ἔδει δὲ τοὔμπαλιν τὰς τῶν ἀδείπνων ἐξετάζειν οἰκίας. (Αθήναιος Δειπνοσοφιστές ΣΤ, παραγρ. 461).

...πρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαι τοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναικονόμων, ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμασιν ἐνεχομένους. (Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι-Σόλων, 21 5:3).

εἰσὶ δὲ αἱ μὲν πολιτικαὶ τῶν ἐπιμελειῶν, ἢ πάντων τῶν πολιτῶν πρός τινα πρᾶξιν, οἷον στρατηγὸς στρατευομένων, ἢ κατὰ μέρος, οἷον ὁ γυναικονόμος ἢ παιδονόμος· (Αριστοτέλη, Πολιτικά, Βιβλίο 4ο, 1299a, 20).

παιδονόμος δὲ καὶ γυναικονόμος, καὶ εἴ τις ἄλλος ἄρχων κύριός ἐστι τοιαύτης ἐπιμελείας, ἀριστοκρατικόν, δημοκρατικὸν δ᾽ οὔ (πῶς γὰρ οἷόν τε κωλύειν ἐξιέναι τὰς τῶν ἀπόρων;), οὐδ᾽ ὀλιγαρχικόν (τρυφῶσι γὰρ αἱ τῶν ὀλιγαρχούντων).  (Αριστοτέλη, Πολιτικά, βιβλίο 4, 1300a. 5).

Ἀθηναῖες μαρμάρινες κόρες, ντυμένες μὲ εὐρέπεια, κοσμιότητα καὶ σοβαρὸ παρουσιαστικό, εὑρισκόμενες σήμερα στὸ μουσεῖο Ἀκροπόλεως τῶν Ἀθηνῶν. 

Βιβλιογραφία 

• Ἐτυμολογικὸ λεξικὸ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας LIDDEL & SCOTT 
• Νεότερο ἐγκυκλοπαιδικὸ λεξικὸ τοῦ ΗΛΙΟΥ 
• Ἀθήναιος, Δειπνοσοφιστές 
• Ἀριστοτέλης, Πολιτικά 
• Πλουτάρχου, βίοι παράλληλοι-Σόλων