ΤΟ ΒΑΛΣ ΤΩΝ ΓΕΡΑΝΩΝ ΚΙ Ο ΧΟΡΟΣ ΜΠΑΛΛΟΣ ΤΟΥ ΘΗΣΕΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΙΑΔΝΗΣ
Έρευνα & συγγραφή: Ιωάννης Γ. Βαφίνης
Ӿ
Ένα από τα μεγαλύτερα πετεινά του ουράνιου θόλου είναι και ο Γερανός. Πρόκειται για ένα ελόβιο πουλί με μεταναστευτικό χαρακτήρα. Κάθε Φλεβάρη και Μάρτη κάνουν τον διάβα τους από την Ελλάδα κατευθυνόμενα προς τις βόρειες άκρες της Ευρώπης. Έπειτα πάλι, ξαναπερνούν, κατά τους μήνες, Σεπτέμβριο και Οκτώβριο, για να οδεύσουν προς τις χώρες του νότου.
Οι Γερανοί είχαν βρεθεί αρκετές φορές στο επίκεντρο της επιστημονικότητας των αρχαίων Ελλήνων. Γι΄αυτό διασώθηκαν αρκετές μαρτυρίες που αφορούν την ευεργετική προσφορά τους προς τον άνθρωπο και την φύση. Ενδιαφέρον, θεωρείται, εκείνη που ισχυρίζονταν την γενιά των Γερανών συγγενική με εκείνη των Πελαργών.
Για τους Πελαργούς, υπήρχε μια παράδοση που παρομοιάζε το γένος τους με την αρχαία φυλή των Πελασγών. Αυτό, κυρίως, είχε προκύψει επειδή οι Πελαργοί γηροκομούσαν τους γονείς τους όπως έπραττε και η ανθρώπινη φυλή των Πελασγών. Γι' αυτό στην αρχαία Αθήνα είχαν θεσπιστεί οι πελαργόνιοι ή πελαργινοί νόμοι.
Αυτός ο συσχετισμός των Πελαργών, με την φυλή των Πελασγών, ώθησε ορισμένους ιστορικούς και φιλολογικούς κύκλους να ετυμολογήσουν την λέξη Πελασγός εκ της λέξεως Πελαργός. Το αίτιον της ετυμολόγησης προέκυψε από τις αλλεπάλληλες μεταναστεύσεις των Πελασγών, λόγω των συνεχόμενων γεωλογικών μεταβολών. Έτσι, ακριβώς, έκαναν και κάνουν οι Πελαργοί. Μάλιστα, ο γεωγράφος Στράβων λέει ότι, οι Αθηναίοι κατονόμαζαν πελαργούς την πρωτοελληνική φυλή των Πελασγών, δια την πλανητική διαβίωση των.
Ιδιαίτερη ομοιότητα των Πελαργών με τους Γερανούς είναι ότι, κατά την μετανάστευση τους, πετούν ομαδικά σε κανονική οξεία γωνία τύπου V (αξιοπερίεργο είναι ότι, το V είναι το αρχικό γράμμα της ευρωπαϊκής λέξης Vals). Κατά την λαϊκή παράδοση το πέρασμα των Γερανών από την Ελλάδα σηματοδοτεί την έναρξη του Έαρος, δηλ. τον ερχομό της άνοιξης του έρωτος, της αγάπης, της γονιμότητας και της ανάπλασης της φύσης.
Σημαντικό στιγμιότυπο της γονιμικής διαβίωσης του Γερανού είναι ο χορευτικός τρόπος ζευγαρώματος που κάποιοι τόλμησαν να τον κατονομάσουν ως βαλς των Γερανών.
Η εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου, κάνει εκτενής αναφορά περί του ερωτικού χορού των γερανών, επισημαίνοντας τα εξής: "Αξιοπερίεργος είναι η συμπεριφορά των γερανών κατά την εποχήν των ερώτων των, κατά την άνοιξιν. Ίστανται συνήθως εις γραμμάς και περιπατούν εις μίαν σειράν ή χορεύουν προχωρούντες προς συνάντησιν αλλήλων με την κεφαλήν προς τα εμπρός, τον λαιμόν προτεταμένον και τας πτέρυγας ανοικτάς. Ούτω εγγίζουν σχεδόν το έδαφος, κατόπιν πηδούν εις τον αέρα και εκτελούν χαριτωμένα κωμικά σκιρτήματα. Η τοποθεσία η κατάλληλος δια τους χορούς αυτούς είναι συνήθως πλησίον του ύδατος" (λήμμα ΓΕΡΑΝΟΣ).
Επίσης, περί του θέματος, σημαντική αναφορά εκτίθεται στην εγκυκλοπαίδεια JUNIOR, με τα εξής περαιτέρω σχόλια: "Πολύ γραφικό είναι το πέταγμα τους όταν κατεβαίνουν βολ - πλανέ με ελειψοειδείς ελιγμούς. Γραφικότατες πάλι είναι οι κινήσεις τους την εποχή που πρόκειται να γεννήσουν. Σχηματίζουν μια ίσια γραμμή, σηκώνουν το κεφάλι τους, ανοίγουν τα φτερά τους και ύστερα στριφογυρίζουν κατά ζεύγη, σαν να χορεύουν βαλς. Κάνουν και διάφορες άλλες κινήσεις και οι αρσενικοί για να εκδηλώσουν τον ιπποτισμό τους προς τα θηλυκά μαδούν ολόκληρες τούφες από τα φτερά τους να σκορπίζουν στον αγέρα." (τόμος 6 λήμμα Γέρανος).
Οι Γερανοί είχαν βρεθεί αρκετές φορές στο επίκεντρο της επιστημονικότητας των αρχαίων Ελλήνων. Γι΄αυτό διασώθηκαν αρκετές μαρτυρίες που αφορούν την ευεργετική προσφορά τους προς τον άνθρωπο και την φύση. Ενδιαφέρον, θεωρείται, εκείνη που ισχυρίζονταν την γενιά των Γερανών συγγενική με εκείνη των Πελαργών.
Για τους Πελαργούς, υπήρχε μια παράδοση που παρομοιάζε το γένος τους με την αρχαία φυλή των Πελασγών. Αυτό, κυρίως, είχε προκύψει επειδή οι Πελαργοί γηροκομούσαν τους γονείς τους όπως έπραττε και η ανθρώπινη φυλή των Πελασγών. Γι' αυτό στην αρχαία Αθήνα είχαν θεσπιστεί οι πελαργόνιοι ή πελαργινοί νόμοι.
Αυτός ο συσχετισμός των Πελαργών, με την φυλή των Πελασγών, ώθησε ορισμένους ιστορικούς και φιλολογικούς κύκλους να ετυμολογήσουν την λέξη Πελασγός εκ της λέξεως Πελαργός. Το αίτιον της ετυμολόγησης προέκυψε από τις αλλεπάλληλες μεταναστεύσεις των Πελασγών, λόγω των συνεχόμενων γεωλογικών μεταβολών. Έτσι, ακριβώς, έκαναν και κάνουν οι Πελαργοί. Μάλιστα, ο γεωγράφος Στράβων λέει ότι, οι Αθηναίοι κατονόμαζαν πελαργούς την πρωτοελληνική φυλή των Πελασγών, δια την πλανητική διαβίωση των.
Ιδιαίτερη ομοιότητα των Πελαργών με τους Γερανούς είναι ότι, κατά την μετανάστευση τους, πετούν ομαδικά σε κανονική οξεία γωνία τύπου V (αξιοπερίεργο είναι ότι, το V είναι το αρχικό γράμμα της ευρωπαϊκής λέξης Vals). Κατά την λαϊκή παράδοση το πέρασμα των Γερανών από την Ελλάδα σηματοδοτεί την έναρξη του Έαρος, δηλ. τον ερχομό της άνοιξης του έρωτος, της αγάπης, της γονιμότητας και της ανάπλασης της φύσης.
Σημαντικό στιγμιότυπο της γονιμικής διαβίωσης του Γερανού είναι ο χορευτικός τρόπος ζευγαρώματος που κάποιοι τόλμησαν να τον κατονομάσουν ως βαλς των Γερανών.
Η εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου, κάνει εκτενής αναφορά περί του ερωτικού χορού των γερανών, επισημαίνοντας τα εξής: "Αξιοπερίεργος είναι η συμπεριφορά των γερανών κατά την εποχήν των ερώτων των, κατά την άνοιξιν. Ίστανται συνήθως εις γραμμάς και περιπατούν εις μίαν σειράν ή χορεύουν προχωρούντες προς συνάντησιν αλλήλων με την κεφαλήν προς τα εμπρός, τον λαιμόν προτεταμένον και τας πτέρυγας ανοικτάς. Ούτω εγγίζουν σχεδόν το έδαφος, κατόπιν πηδούν εις τον αέρα και εκτελούν χαριτωμένα κωμικά σκιρτήματα. Η τοποθεσία η κατάλληλος δια τους χορούς αυτούς είναι συνήθως πλησίον του ύδατος" (λήμμα ΓΕΡΑΝΟΣ).
Επίσης, περί του θέματος, σημαντική αναφορά εκτίθεται στην εγκυκλοπαίδεια JUNIOR, με τα εξής περαιτέρω σχόλια: "Πολύ γραφικό είναι το πέταγμα τους όταν κατεβαίνουν βολ - πλανέ με ελειψοειδείς ελιγμούς. Γραφικότατες πάλι είναι οι κινήσεις τους την εποχή που πρόκειται να γεννήσουν. Σχηματίζουν μια ίσια γραμμή, σηκώνουν το κεφάλι τους, ανοίγουν τα φτερά τους και ύστερα στριφογυρίζουν κατά ζεύγη, σαν να χορεύουν βαλς. Κάνουν και διάφορες άλλες κινήσεις και οι αρσενικοί για να εκδηλώσουν τον ιπποτισμό τους προς τα θηλυκά μαδούν ολόκληρες τούφες από τα φτερά τους να σκορπίζουν στον αγέρα." (τόμος 6 λήμμα Γέρανος).
Ο ερωτικός χορός των Γερανών όπως κινηματογραφήθηκε από ερευνητές του είδους των γερανιδών. Όπως είναι πασιφανής, η πρωτόγονος φύση του περιστροφικού χορού, παρόμοια της χορογραφίας του Βαλς, απεικονίζεται ξεκάθαρα στην ιερή μυσταγωγία του ερωτικού ζευγαρώματος των Γερανών.
Επιπλέον, στην ελληνική μυθιστορία, διασώζεται η μαρτυρία για έναν χορό που έφερε την ονομασία Γέρανος. Τον Γέρανο, χόρεψε ο Θησέας με την Αριάδνη τους επτά Αθηναίους παίδες και τις επτά παρθένες Ατθίδες. Λέγεται μάλιστα ότι, τον εφηύρε ο Θησεύς απομιμούμενος τους πτητικούς ελιγμούς - σχηματισμούς. Μια άλλη εκδοχή εκ του Ομήρου αναγάγει την χορογραφία στην σφαίρα της δημιουργίας του Αθηναίου πολυτεχνίτη Δαιδάλου που ήταν συγγενείς με τον βασιλόπαιδα.
Μετά την νίκη του Θησέα επί του Μινώταυρου και αποπλέοντας προς Νάξο, άφησε εκεί την Αριάδνη, δηλ. την πολεμική δόξα και έλαβε μαζί του την Φαίδρα δηλ. την χαροποιό τέρψη. Έτσι, στη Δήλο η χορογραφία, υπό τον τύπο χοροδράματος, μεταλλάχθηκε σε κυκλικό και ζευγαρωτό χορό. Ο ζευγαρωτός χορός ήταν η απομίμηση του ερωτικού χορού ζευγαρώματος των Γερανών.
Ύστερα από πολλούς αιώνες της εποχής του Θησέως, ο λυρικός ποιητής Βακχυλίδης γράφοντας έναν παιάνα - βαλισμό θέλησε να διανθίσει το θέμα της ιστορικής νίκης του Θησέα κατά του Μινωταυρικού θηρίου. Ο παιάνας του Βακχυλίδη, που εκτελέστηκε στην Κέα παρουσία των Αθηναίων, ήταν ένα άσμα που εμπεριείχε την δομή της ποιητικής στροφής αντιστροφής κι επωδού. Ως χορόδραμα, εκτός από το μουσικοποιητικό μέρος παρουσίαζε και μια σύνθετη χορογραφία.
Η χορογραφία πάνω στην μελοποιητική δομή ενός παιάνα ήταν εκτός από κυκλική και ζευγαρωτή με περιστροφικές κινήσεις και ελαφριά χοροπηδήματα. Η χορογραφία αυτή ήταν μια πρώιμη μορφή παρόμοια με την χορογραφία του Βαλς. Ο ρυθμός των αρχαίων βαλλισμάτων - παιάνων κυμαίνονταν από τρισήμους αλλά κυρίως πεντασήμους 5/4 κυρίως όταν το θέμα αφορούσε τον Απόλλωνα, θεό της μουσικής.
Στην διαδικτυακή έρευνα, περί του χορού Βαλς, έκτος από τα πλείονα στοιχεία που αναδεικνύουν την αρχαιοελληνική και δη Βυζαντινή προέλευση του χορού, συναντάται η μαρτυρία ότι, το Βαλς χορεύονταν εκτός από τους γνωστούς ρυθμούς των τρισήμων και εξασήμων και σε πεντασήμους 5/4.
Αυτή η καταγραφή στην Wikipedia πιστοποιεί την αρχαία προέλευση του Βαλς και μάλιστα από την εποχή του Θησέα που πρωτοτραγούδησαν μαζί του η χορωδία των επτά νέων και επτά κορών τον χοροδραματικό παιάνα που είχε συνθέσει ο πρίγκιπας τους, υιός του Αιγέως, και κληρονόμος της βασιλείας των Αθηνών.
Ο Βακχυλίδης, διαβάζοντας σε παλαιά αρχεία για τον χοροδραματικό παιάνα του Θησέα, θέλησε να ανασυνθέσει και να αναβιώσει εκείνο το δρώμενο. Τα σχόλια του, στο ποιητικό του κείμενο, είναι περιγραφικά και αναδεικνύουν ορισμένες πτυχές του θησαϊκού χοροδράματος - λυρικού παιάνα.
Ιδού, και το αντίστοιχο απόσπασμα, που αναδεικνύει ότι ο παιάνας ήταν ερωτικό άσμα καθότι, η φράση "ερατά οπί" σημαίνει με ερωτική - θελκτική φωνή:
«…θρονοί τε κοῦραι σὺν εὐθυμίᾳ νεοκτίτῳ
ὠλόλυξαν,
ἔκλαγεν δὲ πόντος· ἠίθεοι δ᾽ ἐγγύθεν
νέοι
παιάνιξαν ἐρατᾷ ὀπί.
Δάλιε, χοροῖσι Κηΐων φρένα
ἰανθείς
ὄπαζε
θεόπομπον ἐσθλῶν τύχαν.»
Καθώς λοιπόν διαβάζουμε το ποιητικό κείμενο του Βακχυλίδη, διακρίνουμε την περιγραφή ενός χορικού μέλους εν είδει χοροδράματος. Το χορόδραμα δείχνει να εκτελείται από τους νέους και τις νέες εξ Αθηνών, μετά τη διάσωση τους από τον Θησέα. Πρόκειται για τον χορό Γέρανο ή κάποιο άλλον παρεμφερή υπό την μορφή παιάνος. Την διδασκαλία του χορού με την συνοδεία ερωτικού ύμνου αναλαμβάνει ο Θησεύς με ταίρι του την Αριάδνη. Άλλωστε, λέγεται πως η Αριάδνη του δίδαξε αυτό το χοροτράγουδο - χορικό μέλος, η οποία με την σειρά της το έμαθε από τον Αθηναίο Δαίδαλο. Άρα, ο παιάνας αυτός με την ερωτική φωνή, προέρχεται από μια πανάρχαια μουσικοχορευτική παράδοση των Ερεχθίδων της Αθηναϊκής γης.
Συμπληρωματικά να πούμε ότι, οι Ερεχθίδες ήταν Ίωνες εκ του ήρωα πολέμαρχου Ίωνα, γιου του Απόλλωνος. Επίσης, οι παιάνες άδονταν προς τιμήν του Απόλλωνα και μάλιστα στην νήσο Δήλο. Στην Δήλο, λέει ο Βακχυλίδης εκτελέστηκε τούτος ο χοροδραματικός παιάνας.
Ο παιάνας, λοιπόν, ήταν ένα χορικό άσμα που άδονταν και ορισμένες φορές ταυτόχρονα χορεύονταν. Ο χορός του παιάνα λέγονταν βαλισμός κι αποτελούνταν από χορογραφικές περιστροφικές κινήσεις και χοροπηδήματα. Ανάλογοι χοροί της δυτικής Ευρώπης των αναγεννησιακών χρόνων, με ρίζες στο αρχαιοελληνικό Βαλισμό, ήταν: η Βόλτα ή Λαβόλτα, η Γκαλιάρντ, το Σαλταρέλο κλπ.
Οι εν λόγω ζευγαρωτοί χοροί της αναγεννήσεως χαρακτηρίζονταν για το αθλητικό τους πνεύμα με αλματώδεις κινήσεις. Ο χορός Βόλτα, στηριζόμενος σε τρίσημο μουσικό ρυθμό 3/4, θεωρείται ο άμεσος πρόγονος του χορού Βαλς. Παρεμφερής, θεωρούνται και οι εξασήμου χρόνου 6/4 χοροί, Γκαλιάρντ (Γαλλία) και Σαλταρέλο (Ιταλία).
Εξαιρέτως, ο Βόλτα, για τον οποίον γνωρίζουμε ότι, αρέσκονταν η βασίλισσα της Αγγλίας Ελισσάβετ Α' να τον χορεύει, παρουσιάζει στην χορογραφία του ελικοειδής περιστροφές αλλά και άλματα. Άλλωστε, η ονομασία Βόλτα, θυμίζει τις ελικοειδής βόλτες του κοχλία, κοινώς της περιστροφες της βίδας. Ο κοχλίας είναι ένα μηχανικό εξάρτημα με ελικοειδής σπείρωμα. Το σπειροειδής σχήμα του κοχλία αντέγραψε ο Δαίδαλος για να κατασκευάσει τον μινωικό λαβύρινθο.
Ο χορός λοιπόν, του Θησέα και της Αριάδνης, όπου η χορογραφία του υπήρξε αποτύπωμα του μινωικού λαβυρίνθου, ήταν ένας λαβυρινθικός χορός αποδιδόμενος υπό την μορφή χοροδράματος. Το χορόδραμα αυτό εμπεριείχε διάφορες μορφές τέχνης. Μία εξ αυτών ήταν η χορευτική περιστροφή με ελικοειδής φορά ωσαύτως με εκείνη που συναντάμε σήμερα στον χορό του Βαλς, που για ορισμένους θεωρείται εξέλιξη του Βόλτα, της Γκαλιάρντ, του Σαλταρέλο. Ωστόσο, το χορόδραμα του βαλς είναι μια επιβίωση του ερωτικού χορικού μέλους του Αθηναίου πρίγκιπα Θησέα και της Αριάδνης πριγκίπισσας της Κρήτης.
Ο αγνός έρωτας τους, που κατέλυσε μια τυραννική αρχή υπό την επήρεια του μινωταυρικού θηρίου, έμεινε εις στους αιώνες αποτυπωμένος σε μια ρομαντική χορογραφία που επέδρασε σε όλες τις χορογραφίες των επερχόμενων παραδοσιακών δρωμένων.
Το σχήμα του λαβυρίνθου όμοιο και με τον λαβυρίνθου των αυτιών
αλλά και του ανθρώπινου εγκεφάλου. Επίσης το σχήμα του λαβυρίνθου
θυμίζει το συμβολικό γράμμα του αλγόριθμου, το γράμμα G του χαλκιδικού αλφαβήτου.
Ο Θησέας που οδηγεί την πομπή των χορευτών με την παρουσία της Αριάδνης,
που του δίνει την μπάλα του νήματος
Ιδού και τα γραφόμενα του Πλουτάρχου περί του Δηλίου χορού του Θησέως μετά των Αθηναίων συμπολιτών του:«ἐκ δὲ τῆς Κρήτης ἀποπλέων εἰς Δῆλον κατέσχε: καὶ τῷ θεῷ θύσας καὶ ἀναθεὶς τὸ ἀφροδίσιον ὃ παρὰ τῆς Ἀριάδνης ἔλαβεν, ἐχόρευσε μετὰ τῶν ἠϊθέων χορείαν ἣν ἔτι νῦν ἐπιτελεῖν Δηλίους λέγουσι, μίμημα τῶν ἐν τῷ Λαβυρίνθῳ περιόδων καὶ διεξόδων, ἔν τινι ῥυθμῷ παραλλάξεις καὶ ἀνελίξεις ἔχοντι γιγνομένην. [2] καλεῖται δὲ τὸ γένος τοῦτο τῆς χορείας ὑπὸ Δηλίων γέρανος, ὡς ἱστορεῖ Δικαίαρχος. ἐχόρευσε δὲ περὶ τὸν Κερατῶνα βωμόν, ἐκ κεράτων συνηρμοσμένον εὐωνύμων ἁπάντων. ποιῆσαι δὲ καὶ ἀγῶνά φασιν αὐτὸν ἐν Δήλῳ, καὶ τοῖς νικῶσι τότε πρῶτον ὑπ᾽ ἐκείνου φοίνικα δοθῆναι» (Πλουτάρχου, ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ - ΘΗΣΕΥΣ, 21).
Στην Επιτομή της Ελληνικής μυθολογίας του Κωνσταντίνου Κοντογόνη, κατά το έτος 1847, δίδεται μια περαιτέρω λεπτομέρεια για τον χορό του Θησέα. Ιδού και γραφόμενα αυτού: «Εἰς μνήμην τῆς εἰς Κρήτην στρατείας εἰσήγαγεν ὁ Θησεὺς εἰς
τὴν Δῆλον μεγαλοπρεπῆ χορόν, παριστῶντα τοὺς πλανητικοὺς δρόμους τοῦ
λαβυρίνθου, καὶ καλούμενον γέρανον, ἐπειδὴ ἐχόρευαν πρῶτον κατὰ τινα τάξιν
κυκλοειδῶς, ἔπειτα πάλιν ὀπίσω, καὶ τελευταῖον χωρὶς καὶ διεσταλμένως.» (Κωνσταντίνος Κοντογόνης, Η Ελληνική μυθολογία, κεφ. Γ΄ ΉΡΩΕΣ Ή ΗΜΙΘΕΟΙ, σελ. 238- 239).
Βλέπουμε λοιπόν, στην προαναφερθείσα αναφορά, να απεικονίζεται η χορογραφία του χορού όπως τα χοροδράματα. Η σύνθετος τριμερής χορογραφία ξεκινούσε με κυκλικό σχηματισμό, έπειτα ο ένας πίσω από τον άλλον και τέλος διαστελλόμενοι [1] και καθίμενοι αντικριστά χόρευαν σε ζευγάρια. Ότι, επρόκειτο περί ενός ανάμεικτου χορού, επτά νεαρών ηϊθέων και επτά παρθένων, το επιβεβαιώνει κι ο Πατριάρχης Ευστάθιος στις παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα, λέγοντας: «ὃθεν γίνεται δῆλον, ὃτι εἰς τὸν χορὸν τοῦτον ἐχόρευσαν κατὰ πρῶτον ἂνδρες καὶ γυναῖκες ἀναμίξ, ἐνῷ ἕως τότε ἐχόρευαν διακεχωρισμένως.».
Πρόκειται λοιπόν για έναν χορό πρώιμης μπαλλετικής χορογραφίας που δίδαξε ο Αθηναίος Δαίδαλος στην Αριάδνη και εκείνη με την σειρά της στον Θησέα. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι, οι χορογραφικές κινήσεις του λαβυρινθικού χορού της Δήλου έχουν διατηρηθεί στους ευρωπαϊκούς χορούς Βόλτα, Γκαλιάρτε, Σαλταρέλο κλπ. Οι προαναφερόμενοι χοροί αυτοί θεωρούνται πρωτόλειες χορογραφίες του χορού βάλς.
Επιπλέον, στην λατινική - ιταλική μετάφραση του Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι/Θησεύς, εντοπίζεται η λέξη ballo, στην αναφορά της σκηνής του χορού του Θησέα με την Αριάδνη. Η λέξη ballo ετυμολογείται στα λατινικά ως χορεύω/κουνώ. Ωστόσο, η προέλευση της εντοπίζεται στο ρήμα της αρχαιοελληνικής γλώσσας, βαλλίζω=σκιρτώ/χοροπηδώ/στριφογυρίζω/κωμάζω.
Παράλληλα, απ' την λέξη ballo συνάγεται και η λέξη μπάλλος. Ο μπάλλος είναι ένας πανελλήνιος παραδοσιακός ελληνικός χορός, όπου οι ρίζες του εστιάζονται στο κεντρικό Αιγαίον πέλαγος (κυκλάδες). Η χορογραφία του εκτελείται αντικριστά από ένα ζευγάρι ανδρός και γυναικός. Εκεί στην Δήλο, όπου πρωτοχόρεψε ο Θησέας τον χορό με την Αριάδνη και τους επτά νέους και νέες των Αθηνών, μέχρι σήμερα επιβιώνει αυτός ο χορός με τον δίσημο ρυθμό που ονομάζεται μπάλλος, συρτομπάλλος ή συρτός.[2]
Βλέπουμε λοιπόν, στην προαναφερθείσα αναφορά, να απεικονίζεται η χορογραφία του χορού όπως τα χοροδράματα. Η σύνθετος τριμερής χορογραφία ξεκινούσε με κυκλικό σχηματισμό, έπειτα ο ένας πίσω από τον άλλον και τέλος διαστελλόμενοι [1] και καθίμενοι αντικριστά χόρευαν σε ζευγάρια. Ότι, επρόκειτο περί ενός ανάμεικτου χορού, επτά νεαρών ηϊθέων και επτά παρθένων, το επιβεβαιώνει κι ο Πατριάρχης Ευστάθιος στις παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα, λέγοντας: «ὃθεν γίνεται δῆλον, ὃτι εἰς τὸν χορὸν τοῦτον ἐχόρευσαν κατὰ πρῶτον ἂνδρες καὶ γυναῖκες ἀναμίξ, ἐνῷ ἕως τότε ἐχόρευαν διακεχωρισμένως.».
Εδώ βλέπουμε εικόνα από βίντεο τού χορού βαλς που εκτελείται από αυστριακό χορευτικό όμιλο σε σχηματισμό κύκλου, όπως η περίμετρος του λαβυρίνθου, ενώ στη συνέχεια δημιουργούν το σχήμα του σταυρού όπως και του χιαστί. Η μελωδία του χορού είναι από τον "Γαλάζιο Δούναβη" του Γιόχαν Στράους. Δες το βίντεο:
Επιπλέον, στην λατινική - ιταλική μετάφραση του Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι/Θησεύς, εντοπίζεται η λέξη ballo, στην αναφορά της σκηνής του χορού του Θησέα με την Αριάδνη. Η λέξη ballo ετυμολογείται στα λατινικά ως χορεύω/κουνώ. Ωστόσο, η προέλευση της εντοπίζεται στο ρήμα της αρχαιοελληνικής γλώσσας, βαλλίζω=σκιρτώ/χοροπηδώ/στριφογυρίζω/κωμάζω.
Παράλληλα, απ' την λέξη ballo συνάγεται και η λέξη μπάλλος. Ο μπάλλος είναι ένας πανελλήνιος παραδοσιακός ελληνικός χορός, όπου οι ρίζες του εστιάζονται στο κεντρικό Αιγαίον πέλαγος (κυκλάδες). Η χορογραφία του εκτελείται αντικριστά από ένα ζευγάρι ανδρός και γυναικός. Εκεί στην Δήλο, όπου πρωτοχόρεψε ο Θησέας τον χορό με την Αριάδνη και τους επτά νέους και νέες των Αθηνών, μέχρι σήμερα επιβιώνει αυτός ο χορός με τον δίσημο ρυθμό που ονομάζεται μπάλλος, συρτομπάλλος ή συρτός.[2]
Αποσπασμάτιο απ' τον Βίο του Θησέα που συνέγραψε ο Πλούταρχος. Πρόκειται
για μια μεταγενεστέρα μετάφραση στην Ιταλική γλώσσα (LA VITA DE THSEO, Bernardino di Bindoni, 1537, τόμος 1 ).
Βλέποντας την αναφορά του ξένου χειρόγραφου, περί χορού του Θησεά, με την έννοια ballo, αναζητούμε περισσότερες πληροφορίες για τον συγκερασμό του βαλς με τον πολυσύνθετο χορό του γέρανου. Επισημαίνουμε δε ότι, ο χορός του γέρανου ήταν ο πρώτος χορός που χορεύτηκε με την σωματική επαφή των ζευγαριών, των εφτά νέων και εφτά νεανίδων και του Θησέως μετά της Αριάδνης.
Παρόμοια χορογραφία εκτελείται και στον χορό βαλς, δηλαδή η σωματική επαφή των ζευγαριών. Γι' αυτό και κάποια στιγμή τέθηκε θέμα απαγόρευσης του χορού από τους ευρωπαϊκούς εκκλησιαστικούς κύκλους. Το βαλς, πριν εισαχθεί στην υψηλή κοινωνία θεωρούνταν ένας αγροτικός χορός με χορογραφία στριφογυριστή.
Ωστόσο, στην άλλη όψη του νομίσματος, ανακαλύπτουμε στην ποικιλία των κινήσεων του Δήλιου χορού ή χορού γέρανου ή χορού του Θησέα, κάποια χορογραφία όπου ο Θησέας χορεύει με ανοικτά τα χέρια σε σχήμα σταυρού όπως τον σημερινό ζεϊμπέκικο. Οι απεικονίσεις, που επιβεβαιώνουν τα προλεγόμενα, βρίσκονται στο μουσείο του Κεραμεικού, όπου εκτίθονται μελανόμορφα αττικά αγγεία με αναπαραστάσεις του αθηναίου ήρωα Θησέα να χορεύει με τα χέρια διάπλατα εις το ύψος των ώμων. Βεβαίως, όμως, την ίδια στάση των χεριών την παρατηρούμε και στον ευρωπαϊκό χορό Volta (Βόλτα), πρόγονο του βαλς.
Συνελόντι ειπείν, η χορογραφία του χορού του Θησέα που εκτυλίσσονταν με μια ποικιλία ελαφρού χοροδράμματος διέσπειρε σε όλη την Ελλάδα αλλά ακόμη και την Ευρώπη τα πρωτόλεια στοιχεία για την ανάπλαση των λαϊκών παραδοσιακών μουσικοχορευτικών δομών!!!
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] εκ του ρήματος διαστέλλω που κατά μίαν εκδοχή επεξηγείται με την έννοια: "μεγαλώνω την απόσταση των στοιχείων μεταξύ τους". Με αυτό τον ρηματικό τύπο, ο συγγραφεύς ήθελε να περιγράψει τρόπον τινά τα ζευγάρια χορευτών που απομακρύνονταν και άρχιζαν μιας άλλης μορφής χορογραφία.
[2] Από το βαλλίζω προκείπτουν οι λέξεις ballo, ballare, balletto, ballarine, valzer, vals, waltz, μπάλος κλπ. δες εδώ πόσοι χοροί συνδέονται ετυμολογικά και μορφολογικά με τον βαλισμό https://it.wiktionary.org/wiki/ballo
https://it.wiktionary.org/wiki/ballo
Παρόμοια χορογραφία εκτελείται και στον χορό βαλς, δηλαδή η σωματική επαφή των ζευγαριών. Γι' αυτό και κάποια στιγμή τέθηκε θέμα απαγόρευσης του χορού από τους ευρωπαϊκούς εκκλησιαστικούς κύκλους. Το βαλς, πριν εισαχθεί στην υψηλή κοινωνία θεωρούνταν ένας αγροτικός χορός με χορογραφία στριφογυριστή.
Ωστόσο, στην άλλη όψη του νομίσματος, ανακαλύπτουμε στην ποικιλία των κινήσεων του Δήλιου χορού ή χορού γέρανου ή χορού του Θησέα, κάποια χορογραφία όπου ο Θησέας χορεύει με ανοικτά τα χέρια σε σχήμα σταυρού όπως τον σημερινό ζεϊμπέκικο. Οι απεικονίσεις, που επιβεβαιώνουν τα προλεγόμενα, βρίσκονται στο μουσείο του Κεραμεικού, όπου εκτίθονται μελανόμορφα αττικά αγγεία με αναπαραστάσεις του αθηναίου ήρωα Θησέα να χορεύει με τα χέρια διάπλατα εις το ύψος των ώμων. Βεβαίως, όμως, την ίδια στάση των χεριών την παρατηρούμε και στον ευρωπαϊκό χορό Volta (Βόλτα), πρόγονο του βαλς.
Συνελόντι ειπείν, η χορογραφία του χορού του Θησέα που εκτυλίσσονταν με μια ποικιλία ελαφρού χοροδράμματος διέσπειρε σε όλη την Ελλάδα αλλά ακόμη και την Ευρώπη τα πρωτόλεια στοιχεία για την ανάπλαση των λαϊκών παραδοσιακών μουσικοχορευτικών δομών!!!
[1] εκ του ρήματος διαστέλλω που κατά μίαν εκδοχή επεξηγείται με την έννοια: "μεγαλώνω την απόσταση των στοιχείων μεταξύ τους". Με αυτό τον ρηματικό τύπο, ο συγγραφεύς ήθελε να περιγράψει τρόπον τινά τα ζευγάρια χορευτών που απομακρύνονταν και άρχιζαν μιας άλλης μορφής χορογραφία.
[2] Από το βαλλίζω προκείπτουν οι λέξεις ballo, ballare, balletto, ballarine, valzer, vals, waltz, μπάλος κλπ. δες εδώ πόσοι χοροί συνδέονται ετυμολογικά και μορφολογικά με τον βαλισμό https://it.wiktionary.org/wiki/ballo
https://it.wiktionary.org/wiki/ballo
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Κ. Κοντογόνης, Η Ελληνική μυθολογία
-Εγκυκλοπαίδεια JUNIOR
-Νεότερη εγκυκλοπαίδεια του ΗΛΙΟΥ
-Πλουτάρχου, ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ
-Πατριάρχης Ευστάθιος, Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου