ЭIЄ

ΟΙ ΟΜΗΡΙΚΟΙ ΚΙΘΑΡΩΔΟΙ ΦΗΜΙΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΔΟΚΟΣ

ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ ΜΕΝΕΣΤΡΕΛΩΝ ΤΩΝ ΔΑΝΩΝ SHAPER ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΜΑΪΝΕΣΑΓΚΕΡ

Έρευνα & συγγραφή: Ιωάννης Βαφίνης

 Στο απώτατο παρελθόν, εκεί, εις την αχλύν της ελληνικής προϊστορίας, ενεφανίσθει πλήθος καλλιτεχνών. Εάν εμβαθύνουμε στα βιογραφικά στοιχεία των καλλιτεχνών, αντιλαμβανόμαστε ότι, καθείς εξ αυτών, καθιέρωσε έναν πρώτυπο μουσικό τρόπο, καταθέτοντας διαχρονικά το προσωπικό του αποτύπωμα στα χρονικά της μουσικής δημιουργίας.

  Τρόπον τινά, η έκφανση κάθε μουσικού είδους, της αρχαίας ελληνικής λυρικής τέχνης, προήρχετο εκ της ατομικής δημιουργίας κάποιου παλαιού ερμηνευτή της μουσικής που μεταβιβάζονταν προφορικά από γενιά σε γενιά μουσικών ήτοι αοιδών ήτοι ραψωδών. 

 Η θεία έμπνευση ήταν το δεδομένο, όπου προσέδιδε τον ατομικό χαρακτήρα κάθε μουσικοποιητικής προσωπικότητας. Αυτή η μορφή εμπνεύσεως θεωρούνταν ως θεϊκό χάρισμα. Άλλωστε, οι πρώτοι που δίδαξαν ότι, η μουσική έμπνευση κατήλθε εξ ουρανού, ήταν οι Έλληνες!

  Μέσα στην πληθώρα των ξακουστών μουσικών του αρχαίου ελληνικού κόσμου κυρίαρχη θέση κατέχουν ο Δημόδοκος, ο Φήμιος, ο Όμηρος κι ο Ησίοδος και των παλαιοτέρων αυτών Λίνος, Ορφέας, Μουσαίος, ο Πάμφως κ.α.  

   Ο Δημόδοκος, υπήρξε ένας περιπλανώμενος αοιδός - κιθαρωδός της χώρας των Φαιάκων. Καθώς λέγεται, ο Φαίαξ κιθαρωδός δεν γνώριζε θεωρητική μουσική, αλλά, είχε την δεινότητα του δεξιοτέχνη ερμηνευτή. 

 Ο εν λόγω, ομηρικός κιθαρωδός δύναται να καταγραφεί ως δημιουργός ενός επικού είδους του τύπου της μπαλλάντας. Δηλαδή, μια πρωτόλεια μορφή του βαλλιστικού άσματος(δες την μελέτη μου στο άρθρο «ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΒΑΛΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ  ΧΟΡΕΥΤΙΚΟΣ ΒΑΛΛΙΣΜΟΣ Ή ΣΤΡΟΒΙΛΟΣ ΜΕ ΤΟ ΒΑΛΛΙΣΤΙΚΟ ΑΣΜΑ»). 

 Μια λεπτομέρεια της επικής  εξιστόρησης του Ομήρου περιγράφει τον μυθικό καλλιτέχνη να ξεκρεμάει την κιθάρα του από ένα κρεμαστάρι, όπου την είχε τοποθετήσει κάποιος υπηρέτης μέχρι να έρθει η ώρα της έναρξης του μουσικού προγράμματος. Τούτο θυμίζει την σημερινή καλλιτεχνική δραστηριότητα των κιθαρωδών, σε εμφανίσεις συναυλιών, όπου οι κιθάρες τους είναι τοποθετημένες σε ειδικές βάσεις μέχρι την στιγμή της χρήσεως τους από τους εκτελεστές.  

 Παρόμοια περίπτωση υπήρξε και με τον Ιθακήσιο κιθαρωδό Φήμιο. Ο Φήμιος γιος του Τέρπιου θεωρείτε ένας καλλιτέχνης της αυλής του βασιλικού οίκου. Ωστόσο, η δραστηριότητα του Φήμιου δεν εξαντλούνταν μέσα στο βασιλικό παλάτι, αλλά, φέρονταν και ως συνοδός των βασιλικών προσώπων, όπως στην περίπτωση της Πηνελόπης όταν εκείνη μετέβει εις Σπάρτην.

  Η υπηρεσία του Δημόδοκου και του Φημίου ήταν να ψάλλουν τα ηρωικά κατορθώματα των  Βασιλιάδων ηρώων. Ταύτη, λοιπόν, ήταν η συντεχνία των Ελλήνων ραψωδών, την οποία εκπροσώπησαν αρίστως αυτοί οι δύο κιθαρωδοί. 

Έτσι, μετολίγον η τέχνη μεταλαμπαδεύτηκε εις στο διηνεκές, διακρίνοντας την πρώτα απ΄ όλα στην ελληνική μουσική παράδοση του 17ου εώς και 19ου αιώνα μ.Χ. εις τους λεγομένους Κραβαρίτες της ελληνικής υπαίθρου, ενώ παράλληλα στην εντοπίζεται στην βορειοδυτική και ανατολική Ευρώπη της αναγεννήσεως σε διάφορους κύκλους ονομάτων και με ενισχυμένη την τοπική μουσική ιδιοσυγκρασία. 

 Ωστόσο, η δραστηριότητα του ραψωδού συνοψίζεται με λίγα λόγια στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό της Πρωίας, στο λήμμα ραψωδός, ως εξής: «Ό περιοδεύων τας πόλεις και απαγγέλλων ή ψάλλων, τη συνοδείας μουσικού οργάνου, ποιήματα δικά του ή άλλων ποιητών. Κατά τήν αρχαιότητα δια των ραψωδών εγένοντο γνωστά ανά την Ελλάδα όλην καί διεσώθησαν τα έπη του Ομήρου, του Ησιόδου».

  Στην Ευρώπη οι απόγονοι της συντεχνίας του Δημόδοκου και του Φήμιου είναι οι Μενεστρέλοι, οι Δανοί Σάπερ (Shaper), οι Γερμανοί μαϊνεσάγκερ και οι σλάβοι Γκούσλαροι. 

  Επίσης, στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό της Πρωίας,  διαβάζουμε περί της εξειδίκευσης των ευρωπαίων καλλιτεχνών του μεσαίωνος και της αναγεννήσεως ως Μενεστρέλοι στο ομώνυμο λείμμα: «Κατά τόν μεσαίωνα εν Γαλλία και Αγγλία, πλανόδιοι ποιηταί ή μουσικοί, οι οποίοι συνθέτοντες στίχους ήδον αυτούς επ' αμοιβή εις τους πύργους των φεουδαρχών».

  Έτσι, με τα προλεχθέντα, εμφανώς, διακρίνουμε την συναλληλία των δύο συντεχνιών της παγκοσμίου μουσικής εποποιίας, των ραψωδών Ελλήνων της αρχαιότητας και των Μενεστρέλων ευρωπίδων της αναγεννήσεως, όπως και αλλαχόθεν της Ευρωπαϊκής ηπείρου  επί παραδείγματι, οι Σέιπερ της Δανίας, οι Μαϊνεσάγκερ της Γερμανίας και Γκούσλαροι της Σερβίας και Ρωσίας.

 Ωστόσο, διαβάζοντας την εγκυκλοπαίδεια του ΗΛΙΟΥ, στο λήμμα Μενεστρέλος, ανακαλύπτουμε ποιες βαθύτερες ομοιότητες συνδέουν τους αρχαίους Έλληνες ομηρικούς κιθαρωδούς με τους ευρωπαίους ομοτέχνους τους οι οποίοι βεβαίως ενεμφανίσθησαν μετά από τέσσερις εώς και πέντε χιλιάδες χρόνια.  

 Ιδού τα γραφθέντα του λήμματος Μενεστρέλοι (γαλλιστί μενεστρέλ) του εγκυκλοπαιδικού λεξικού: «Το κατ' αρχάς εσήμαινε τους διατελούντας εν υπηρεσία ευγενούς τινός. Αργότερον έφερον τούτο μουσικοί, οι οποίοι συνέθετον στίχους και μελωδίας, περιερχόμενοι δε τούς πύργους των ευγενών διεσκέδαζον αυτούς. Από του 14ου αιώνος ήρχισαν οργανούμενοι εις ίδια σωματεία. Οι Μενεστρέλοι των Παρισίων είχον και ίδιον ήγεμονα, διοριζόμενον υπό του βασιλέως της Γαλλίας, διέθετον ιδιαιτέρους ναούς, νοσοκομεία κλπ. Σπουδαιότεροι εκ τούτων ήσαν οι ποιηταί Φρουασσάρ καί Ρυτεμπέφ».

           

Στην εικόνα βλέπουμε τον Δημόδοκο χαρακτηριζόμενο από τους δυτικούς ως minstrel historical - travelling performer δηλαδή περιπλανώμενος καλλιτέχνης - διασκεδαστής. Ο όρος συμπεριλαμβάνει και την καλλιτεχνική δραστηριότητα του ζογκλέρ, ακροβάτη παραμυθά και εν γένει του κοσμικού μουσικού του 12ου & 17ου αιώνα. Η τέχνη τους στηριζόταν στον αυτοσχεδιασμό. Στην αγγλική περιγραφή οι φερωνυμίες είναι ανάλογες με τους: jongleur,troubadour και συνώνυμες εν μέρη με τις: balladsinger, balladeer, bard,minnesinger, troubadour minstrel' και συμπεριλαμβάνονται σε αυτές τις καταχωρήσεις ονομάτων: bard - poet - singer - troubadour

 Στην παρούσα φάση ενδείκνυται η άποψη του αγγλικού λεξικού της ελληνικής και Ρωμαϊκής βιογραφίας μυθολογικών προσώπων με τίτλο: A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology by William Smith.  Στο λήμμα του ονόματος Φήμιος (αγγλιστή PHE'MIUS) σημειώνονται τα εξής σχόλια:  «The famous menestrel, was a son of Terpius, and entertained with his son the suitors in the house of Odysseus in Ithaca (Hom. Od. i. 154, xxii. 330, &c. xvii. 263).» Μετάφραση: [Ο Φήμιος διάσημος μενεστρέλος που ήταν γιος του Τερπίου, όπου διασκέδαζε με τον γιο του τους μνηστήρες στο σπίτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη]. 

 Ωστόσο, ο κιθαρωδός - ραψωδός Φήμιος δεν υπήρξε μόνο διασκεδαστής αλλά φύλαξ και παιδαγωγός της γυναίκας  του Οδυσσέα Πηνελόπης με εντολή του ιδίου. Άρα, διακρίνουμε ένα ευρύτερο φάσμα της καλλιτεχνικής ιδιότητας των αρχαίων επικών τραγουδιστών - εν αντιθέση προς τους ευρωπαίους του μεσαίωνα και της αναγεννήσεως - που έφτανε στο επίπεδο του λειτουργήματος. 

 Μια ακόμα δυσεύρετη ιστορική μαρτυρία καταγράφεται στην περίπτωση της βασίλισσας των Μυκηνών, Κλυταιμνήστρας, η οποία διέθετε τον προσωπικό της κιθαρωδό τον επονομαζόμενο Δημόδοκο των Μυκηνών. Ο Δημόδοκος, εν τελει, εξορίστηκε από τον Αίγισθο για να καταφέρει, έπειτα, εκείνος,  να ξελογιάσει ανενόχλητος την βασίλισσα γυναίκα του Αγαμέμνονος. 

    Οι Σέιπερ(SHAPER) είναι οι απόγονοι των ομηρικών αοιδών στην Δανία και ψάλλουν τα ηρωικά κατορθώματα των  Βασιλιάδων ηρώων. Πρόκειται για απόγονους της συντεχνίας των Ελλήνων εποποιών της αρχαίας ραψωδικής τέχνης.

  Εν δια ταύτα, καταλήγουμε στο ερευνητικό μας συμπέρασμα, της ελληνικής πατρότητας των καλλιτεχνικών ρευμάτων που άνθισαν, έξαφνα, πολλούς αιώνες μετά την ακμή του ελληνικού πολιτισμού, στην ανατολική και βορειοδυτική Ευρώπη του μεσαίωνος και της αναγεννήσεως των οποίων οι βαθύτατες ρίζες ανιχνεύονται εις την αρχαία ελληνική μουσική συντεχνία των ραψωδών, κιθαρωδών, λυρωδών ήτοι και φορμιγγαοιδών.   

 Έχοντας, λοιπόν, αυτήν την εν λόγω επιβεβαίωση αντιλαμβανόμαστε ότι, η Ευρώπη οφείλει τα πάντα εις την ευεργέτιδα Ελλάς!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•Νεότερο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του ΗΛΙΟΥ

• Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology by William Smith, VOL. I, LONDON, 1872

•Εγκυκλοπαιδικό λεξικό της ΠΡΩΙΑΣ