ЭIЄ

Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΥΠΗΡΞΕ ΓΝΩΣΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ;

Ἔρευνα καὶ συγγραφή: Ἰωάννης Γ. Βαφίνη 

   Εἰς τὴν μετὰ Χριστὸν ἐποχήν, ὀλίγον μετὰ τὴν ἀνάληψη Τοῦ Θεανθρώπου Σωτήρος, ἐμφανίζεται ἕνας Ἰουδαῖος Χριστομάχος, μὲ ἑλληνικὴ παιδεία, ρωμαϊκὴ ὑπηκοότητα καὶ ἑβραϊκὴ θρησκεία. 

Ἡ πολυπολιτισμικὴ ἰδιαιτερότητα χαρακτήριζε τὴν ἀκραία φύση του εἰς τὴν ψυχική του ἰδιοσυγκρασία. Τὸ ἀρχικό του ὄνομα ἦταν Σαῦλος καὶ ὑπῆρξε δεινὸς ὀπαδιστὴς τοῦ ἰουδαϊσμοῦ μὲ ἐθνικιστικὲς καὶ φυλετικῶν διακρίσεων ἀπόψεις ποὺ συγκάλυπταν τὴν ὅποια ἑλληνορωμαϊκὴ παιδεία εἶχε λάβει. 

  Ὡστόσο, ἡ παιδεία αὐτή, ἐφαίνετο ὅτι ἦταν ἡ αἰτία τῆς καλλιέργιας μιὰ βαθιᾶς ψυχικῆς ὑποσυνείδητης πλευρᾶς τοῦ ἔτσι ὥστε νὰ ὁδηγηθεῖ εἰς μίαν θετικὴν μετάλλαξη μετὰ τὴν ἐκλογὴ τοῦ, ὡς ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν, ἀπὸ τὸν Παντογνώστη καὶ Παντεπόπτη Χριστόν. 

  Τὸν καιρὸ ἐκεῖνο ὅπου ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ἔκανε σκεῦος ἐκλογῆς τὸν Ἑβραῖο ἀλλὰ μὲ Ρωμαϊκὴ ὑπηκοότητα Παῦλο, ὥστε νὰ καταστεῖ πρωτοπόρος τοῦ ἀποστολικου ἔργου εἰς τὴν μεριὰ τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου, στὰ σπλάχνα τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου, τοῦ εὑρισκόμενου ὑπὸ τὴν δουλείαν τοῦ ρωμαϊκοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, ἐμφανίζονται περιπλοκὲς μὲ ἰδιαίτερον ἀναλυτικὸν στοχασμὸν εἰς τὰ μουσικὰ δρώμενα τῆς ἐποχῆς. 

 Στὴν ἔρευνα αὐτὴ συνοδοιπόρος μας καθίστατε ἡ Ἁγία Γραφὴ ὅπου καὶ στὴν πρὸς Κορινθίους Α' ἐπιστολὴν Παύλου διαβάζουμε τὴν ἑξῆς ἰδιαιτέραν περικοπήν: «ὅμως τὰ ἄψυχα φωνὴν διδόντα, εἴτε αὐλὸς εἴτε κιθάρα, ἐὰν διαστολὴν τοῖς φθόγγοις μὴ δῷ, πῶς γνωσθήσεται τὸ αὐλούμενον ἢ τὸ κιθαριζόμενον;» μετάφραση: [όμως τα άψυχα μουσικά όργανα που βγάζουν φωνή, είτε είναι ενάς αυλός ή μία κιθάρα, εάν δεν ακούσουμε την διαστολή των φθόγγων (δηλαδή την καθαρότητα της νότας) πως είναι δυνατόν να αναγνωρίσεις το παίξιμο του αυλού ή της κιθάρας;]. 

                                                           

                                       

Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἱδρυτής 

τῆς ἐκκλησιᾶς τῶν Ἀθηνῶν 

καθὼς βλέπουμε πίσω του 

τὸν Παρθενῶνα τῆς Ἀκρόπολης 

τῶν Ἀθηνῶν σύμβολο της 

γνώσης καὶ τοῦ πολιτισμοῦ 

ἀνὰ τοὺς αἰῶνες 

   Διακρίνουμε, λοιπόν, στὴν παράγραφο αὐτὴ τῆς ἐπιστολῆς πρὸς Κορινθίους τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, νὰ χρησιμοποιεῖται εἰς τὸ ἀποστολικὸν διακόνημα ἕνα καθ' ἑαυτὸ μουσικὸ θεώρημα ὡς παρομοίωση. 

 Τί ὅμως μᾶς πληροφορεῖ ἡ μουσικὴ ἐγκυκλοπαίδεια γιὰ τὴν διαστολὴ τῶν φθόγγων; Ἂς ἀναγνώσουμε τὴν παράγραφο τοῦ λήμματος ποὺ μᾶς ἐξηγεῖ τὶς πτυχὲς τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς μουσικῆς θεωρίας μὲ τὰ ἑξῆς σχόλια: «διαστολὴ· ἡ καθαρὴ καὶ σαφὴς ἐκφορὰ τῶν διαδοχικῶν φθόγγων σ' ἕνα τραγούδι ἢ σ' ἕνα ὀργανικὸ κομμάτι. Διαστολὴ εἶναι μιὰ παύση, μιὰ διακοπὴ ἀκαθόριστης διάρκειας· σημειωνόταν μὲ μιὰ διπλῆ κάθετη γραμμὴ μὲ δύο στιγμὲς πρὸς τὰ δεξιά. Ὁ ὅρος αὐτὸς ἐμφανίζεται στὴ μουσικὴ σὲ νεότερα κάπως χρόνια (βλ. Μ. Βρυέν. Ἀρμ. WALLIW III,480): «Ἡ δὲ διαστολή, ἐπί τε τῆς ὠδῆς καὶ τῆς κρουματογραφίας παραλαμβάνεται, ἀναπαύουσα καὶ χωρίζουσα τὰ παράγοντα ἀπὸ τῶν ἐπιφερομένων» (ἡ διαστολὴ χρησιμοποιεῖται καὶ στὸ τραγούδι [ὠδὴ] καὶ στὴ γραφὴ τῆς μουσικῆς· καθορίζει μιὰ παύση καὶ χωρίζει τὰ προηγούμενα ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ ἀκολουθοῦν).

Ὁ Σέργιος (σ. 1836, Vincent Notices σελ. 221) λέει: «Diastole est nota contraria hyphen (ἡ διαστολὴ εἶναι σημεῖο ἀντίθετο πρὸς τὸ ὑφέν [ποὺ συνδέει δύο νότες]) 

Ὁ Μ. Βρυέννιος κατατάσει τὴ διαστολὴ στὰ δώδεκα σχήματα τοῦ μέλους καὶ τὴ συζητᾶ ὡς τὸ τελευταῖο ἀπὸ αὐτὰ (σσ. 479 - 480).».

 Ἐν τούτοις γεννάται τὸ ἑξῆς ἐρώτημα. Ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ συμφραζόμενα, ὁ ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος, ηδύναντο να εἶχε λάβει ἐκ τῆς νεότητος τοῦ μουσικὴν παιδεία καὶ μάλιστα ἑλληνικήν; Καθότι, ἡ παρομοίωση ποὺ προτάσει φέρει στοιχεῖα θεωρητικῆς ἁρμονίας. 

   Φαίνεται εὐκρινῶς ὅτι, ἡ μουσικὴ παιδεία εἶχε εἰσαχθεῖ εἰς τὴν ἀνατολὴ ἡ ὁποία δὲν στεροῦνταν φιλομουσίας. Ὡστόσο, ἡ θεωρητικὴ μουσικὴ ἤτοι καὶ ἁρμονία τῶν ἁρμονικῶν ὑπῆρξε ἐπιστήμη μόνο τῶν Ἑλλήνων, τὴν ὁποῖα ἐδίδαξαν εἰς τὰ ὅμορα ἔθνη κατὰ τὴν περίοδον τῆς ἀκμῆς ἀλλὰ καὶ τῆς παρακμῆς των παρὰ τὴν ὑπόκυψη Ἑλληνίδων πόλεων - κρατῶν στὸ ρωμαϊκὸ θηρίο.

                                                  

 

Ἀγγειογραφίες ἀπὸ δύο ἐπαγγελματίες κιθαρωδούς 

σὲ ἀττικὰ μελανόμορφα ἀγγεῖα...ἀνεβασμένοι 

στὸ βάθρο ἢ πόντιουμ γιὰ νὰ ἐκτελέσουν 

τὴν κιθαρωδική τους ἑρμηνεία. Οἱ κιθαρωδοί 

ὑπῆρξαν οἱ βαθύτεροι γνῶστες τῶν τροπικῶν 

κλιμάκων καὶ τῆς ἁρμονίας. Στὸ δεξιὸ ἀγγεῖο, 

στὴν βάση τοῦ βάθρου γράφει "καλῶς" ποὺ σημαίνει 

ὅτι εἶναι ἀναγνωρισμένος δεξιοτέχνης, ὅπως λέγει 

κι Ἅγιος βασίλειος(δείτε κάτωθι ἀναφορά) 

"ὑπὸ καλῶς ἐξησκημένων ψαλτῶν" 

  Μιὰ καταγραφὴ τοῦ Εὐγένιου Βουλγάρεως, στὸ πόνημα του "ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ"  βεβαιώνει ὅτι, οἱ Ἑβραῖοι ἔψαλλαν τοὺς ψαλμοὺς εἰς τὴν δωρικὴν κλίμακαν ἀλλά καὶ Ἐκεῖνος, μάλιστα, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς  συνέψαλλε στὸ ὅρος τῶν ἐλαιῶν μὲ τοὺς μαθητὲς Τοῦ ὑμνωδίες εἰς δώριον τρόπον. 

   Πρῶτος δὲ ἐπεσήμανε τοῦτο, εἰς τὰς μελέτας του, ὁ Ἀθηναῖος θεολόγος Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς. Οι πατέρες της εκκλησίας, κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, έδειξαν μία συγκατάβαση προς την αρχαία ελληνική μουσική και υιοθέτησαν τα μέλη της κιθαρωδικής ερμηνείας. 

    Ὁ Kostlin Heinrich Adolf στὸ βιβλίο τοῦ "Ἡ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ" ἀναφέρει ὅτι: «Ὡς δὲ εἰδικῶς χριστιανικὴ ποίησις ἰσχυρῶς προήγετο, ἐν ἤ ἐγίνετο χρῆσις κατὰ προτίμησιν τοῦ νέου στίχου ὑπὸ τῶν πεπαιδευμένων,(του τετραποδικοῦ ἰαμβικοῦ ἀκατάληπτου διμέτρου) (πρβλ. τοὺς καλουμένους ἀμβροσιανοὺς ὕμνους), οὕτως ἐγεννήθη καὶ χριστιανικὴ μουσική, ἥτις ἠκολούθησε τὸν τύπον της κιθαρωδίας, τοῦ μουσικοῦ δῆλα δὴ ἐκείνου εἴδους, ὅπερ ἦτο σύνηθες ἐν ταῖς συναναστροφαῖς τῶν πεπαιδευμένων. 

  Τὴν μουσικὴν τέχνην ἤρξαντο ὑποβάλλοντες εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῆς θείας λειτουργίας ἐν πρώτοις ἐν τῇ Ἀνατολῇ, ἰδία δὲ ἡ ἐν Συρίᾳ ἐκκλησίᾳ ἐγένετο ἡ ἑστία τεχνικωτέρου ἄσματος, ἔνθα, ὡς λέγεται πρῶτος ὁ ἐπίσκοπος Ἰγνάτιος (†116) εἰσήγαγε τὸ ἀντίφωνον. 

  Βασίλειος ὁ μέγας, ὁ ἐπίσκοπος Καισαρείας (ἐν Καππαδοκίᾳ) († 379), διέταξεν ἀδιστάκτως οἱ ψαλμοὶ νὰ ἐκτελῶνται ὑπὸ καλῶς ἐξησκημένων ψαλτῶν κατὰ τὸν τρόπον τῶν πινδαρικῶν ἐπινικίων καὶ τὸ κοινὸν κατὰ τὸν τελευταῖον στίχον νὰ ὑποφθέγγηται ὑπὸ κροῦσιν κιθαρῶν». (κέφ. Ἡ ὁμοφωνία σελ. 78). 

Συνελλόντι, ἐκ τῆς ἀναφορᾶς τοῦ ἀποσπάσματος τοῦ Κόστλιν, ἐννοοῦμε ὅτι, ἡ τέχνη τῆς κιθαρωδίας(δηλαδή τραγούδι μὲ συνοδεία κιθάρας) μεταφέρθηκε εἰς τὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο μαζὶ μὲ τοὺς ἑλληνικοὺς πληθυσμούς, ὅπως ἔχω προαναφέρει στὸ δημοσιευμένο εἰς τοιαύτην σελίδα πόνημα μοῦ "ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΗΤΟΙ ΣΥΡΙΑΔΕΣ ΑΘΗΝΑΙ"(Πέμπτη 31 Μαρτίου 2022), ποὺ ἀποίκησαν ἐδάφη τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. Οἱ πολυπληθής(3.500 χιλιάδες) Ἀθηναῖοι τῆς Ἀντιόχειας, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἑλληνιστικῆς ἐποχῆς, ἔδωσαν τὰ φῶτα τοῦ μουσικοῦ πολιτισμοῦ τῶν λυρικῶν ὑμνωδιῶν καὶ τοῦ Ἀττικοῦ θεάτρου. Ἔτσι, καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γνώρισε μέσα ἀπὸ τὰ πανδιδακτήρια, ἔστω καὶ ἐξ ἀκοῆς κάποια γνώση ἡ ὁποία ἐμπλουτίστηκε μὲ τὴν ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὕστερα ἀπὸ τὴν μεταστροφήν του πρὸς τὴν πίστην εἰς Ἰησοῦν Χριστόν. 

  Ἐν κατακλεῖδι, ὁ θεῖος ἔρως ποὺ διακατεῖχε τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, γιὰ τὸν Ἐσταυρωμένο Χριστό, δύναται νὰ συνδυαστεῖ μὲ τὸν ἔρωτα ποὺ κινοῦν τὰ μουσικὰ ὄργανα, κυρίως ἡ κιθάρα ἤτοι καὶ κιθάρα τοῦ Ἡλίου Ἀπόλλωνος, ὅπου ἢ λέξη κιθαρωδία προκύπτει ἀπὸ τὸ "κινεῖν εἰς ἔρωτα τοὺς ἀκούοντας" [Etymologicum Gudianum 1818]. 

  Ἔτσι, λοιπόν, μὲ τὴν πιὸ ἁγνὴ πρόθεση ἑνὸς κήρυκα τῆς Πίστεως - ποὺ βλέπει τὴν μουσικὴ ὡς θεῖο δῶρο γιὰ τὸν ἄνθρωπο - προτάσσεται ὡς παράδειγμα ὁ ἦχος τῶν μουσικῶν ὀργάνων καθὼς αὐτὰ ἑρμηνεύουν κάποια μελωδία μὲ συγκεκριμένους μουσικοὺς νόμους καὶ γίνονται διακριτά - ἀντιληπτὰ παρ' ὅτι εἶναι ἄψυχα. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ δείξει στὸν ποίμνιο τοῦ ὅτι, ἐὰν τὰ ἄψυχα ἠχητικὰ ὄργανα χρειάζεται νὰ τηροῦν μιὰ νομοτέλεια μουσικῶν κανόνων γιὰ νὰ εἶναι διακριτὰ πόσο μᾶλλον ὁ ἔμψυχος ἄνθρωπος δύναται νὰ διακρίνεται ὡς χριστιανὸς μὲ τὴν τήρηση τῶν ἱερῶν κανόνων τῆς ἐκκλησίας Τοῦ Χριστοῦ. 

     ΑΜΗΝ

†

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς μουσικῆς, ΣΟΛΩΝΑ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ, ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ, ΑΘΗΝΑ, 2003
-Εὐγένιου Βουλγάρεως, ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΕΚΔΙΔΟΤΑΙ ΕΚ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΥ ΤΗΣ ΕΝ ΚΙΕΒΩ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΥΠΟ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ Κ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ,  ΕΚΔ.ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΑΘΗΝΑ, 2002 

-Kostlin Heinrich Adolf, "Ἡ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ", ἐκδ. Πελεκάνος, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΑΡΑΣΛΗ, ΑΘΗΝΑΙ

-ΑΝΤΩΝΙΟΥ Α. ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ- ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ, ΕΛΛΗΝΙΣΤΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ, ΕΚΔ. ΚΑΔΜΟΣ

-Etymologicum Gudianum ἐν ἔτει 1818