Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΕ ΩΣ ΣΕΡΕΝΑΔΑ - ΝΥΚΤΩΔΙΑ

-

έρευνα & συγγραφή: Ιωάννης Γ. Βαφίνης
-

  Στη Ζάκυνθο του 18ου αιώνα, διατηρούνταν η φλόγα της εθνεγερσίας κι αποτίναξης του τυραννικού ζυγού, περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή της σκλαβωμένης Ελλάδος. Μάλιστα, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, στο διήγημα του "Ρηγγίνα Λέζα", κατονομάζει την Ζάκυνθο ως υπερελληνικοτάτη νήσος.

   Στην Ζάκυνθο γεννήθηκε κι ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός. Ο Διονύσιος, ήταν η αρχή του θεμέλιου λίθου για την ανασυγκρότηση των εκπροσώπων της Α' Αθηναϊκής ρομαντικής ποιήσεως. Στην Αθήνα, μετά την απελευθέρωση της από τους Οθωμανούς, έγινε γνωστό το ποίημα του "Ύμνος εις την ελευθερία". Μετά από χρόνια, το μακροσκελές του ποίημα, θα μελοποιηθεί από τον Μάντζαρο και θα ανακηρυχθεί ως εθνικός ύμνος της Ελλάδος.

   Η μελωδική γραμμή στηρίχτηκε στον μείζονα τρόπο ενώ ο ρυθμός σε τρίσημο ηρωϊκόν πόδα (3/4). Το ποιητικό μέτρο του Ύμνου εις την ελευθερία, όπου χρησιμοποίησε ο Σολωμός,  ήταν ο δεκαπεντασύλλαβος. Ο δεκαπεντασύλλαβος θεωρείται ένα δημώδες συλλαβικό μέτρο που έλκει την καταγωγή του στο ομηρικό επίτριτο πόδα ήτοι και ηρωικώς πόδας.

   Ωστόσο, στην ποιητική γραφή του Σολωμού είναι τόσο εμφανές το  ρομαντικό στοιχείο, που δεν χωρεί καμία αμφισβήτηση. Η επιβεβαίωση της ρομαντικής διάθεσης του εθνικού μας ποιητή επισφραγίζεται  με την μαρτυρία του Γρηγορίου Ξενόπουλου που υποστηρίζει ότι, ο εθνικός μας ύμνος πρωτοπαρουσιάστηκε στον λαό ως Σερενάδα* (Νυκτωδία). Ιδού και το απόσπασμα, από σχόλιο του διηγήματος "Ρηγγίνα Λέζα": <<Από πολλούς γέρους Ζακυνθινούς, όταν ήμουν παιδί, άκουσα πως μια νύχτα βγήκε μεγάλη "σερενάδα" με τους καλλίτερους τραγουδιστές και με πολλά όργανα, για να τραγουδήση τον " Ύμνο". Επικεφαλής ήταν ο ίδιος ο Σολωμός, που τραγουδούσε κι' αυτός με την ωραία φωνή του. Κι' απ' όπου περνούσαν, τον έραιναν με λουλούδια...>>
 Παράλληλα στο κυρίως μέρος του διηγήματος, όπου δίδεται ως υποσημείωση το άνωθεν απόσπασμα, παραδίδονται τα εξής επουσιώδη σχόλια περί της χρήσης του Ύμνου εις την ελευθερία σε νυκτωδίες - σερενάδες: "Η χαρά του κι' η συγκίνηση ήταν μεγαλύτερη, όταν αυτές τις νύχτες άκουγε συχνά, από σπίτια, από ταβέρνες, από μποτέγες, από βάρκες να τραγουδούν στίχους από τον "Ύμνο", ταιριασμένους πρόχειρα σε κάποια άρια, ή και τονισμένους από Ζακυνθινούς μουσουργούς. Μιά μάλιστα απ' αυτές τις συνθέσεις είχε γίνει πολύ δημοτική, και δεν έβγαινε "σερενάδα" χωρίς να τραγουδήση μ' αυτήν το "Σε γνωρίζω από την κόψη". Έτσι ο εθνικός ύμνος στη Ζάκυνθο πρωτοτραγουδήθηκε, και με μουσική, λένε, όχι πολύ διαφορετική από την κατοπινή του Μαντζάρου".

Εικόνα από το δραματοποιημένο δοκίμιον της ΕΡΤ

με θέμα την ζωή του Διονύσιου Σολωμού. Τον ποιητή

ενσάρκωσε ο ηθοποιός Κώστας Καστανάς. Εδώ τον βλέπουμε

στην σκηνή όπου συνομιλεί με τον μουσικοσυνθέτη

Νικόλαο Μάντζαρο. Τον Μάντζαρο υποκρίνονταν ο 

αείμνηστος συνθέτης Δημήτρης Λάγιος. 

  Συμπληρώνει λοιπόν στα σχόλια του, ο πολυγραφότατος λογοτέχνης μας, ότι, μερικές φορές στην ομύγηρη των καφενείων τραγουδούσαν επιλεκτικά, στιχάκια από τον Ύμνο του Σολωμού. Συγκεκριμένα, βάζει αυτά τα δύο, λόγω της αναφοράς στον ένδοξο λυρικό ποιητή και κιθαρωδό Πίνδαρο:

Μεσ' τα χόρτα, στα λουλούδια

το ποτήρι μου βαστώ

φιλελεύθερα τραγούδια

σαν τον Πίνδαρο εκφωνώ

Απ' τα κόκαλα βγαλμένη 

των Ελλήνων τα ιερά

και σαν πρώτα αντρειωμένη

χαίρε, ω, χαίρε Ελευθεριά!

  Η αναφορά του Διονύσιου Σολωμού στο πρόσωπο του Πινδάρου δεν είναι τυχαία. Ο Πίνδαρος θεωρείται, εάν όχι ο μεγαλύτερος, ένας απ' τους μεγαλύτερους υμνωδούς της αρχαίας Ελλάδας. Έτσι, ο Ύμνος εις την ελευθερία δεν θα μπορούσε να παραλείψει την μορφή του Πινδάρου, που ενέπνευσε γενιές και γενιές ποιητών και μουσικών. Ο Πίνδαρος, με το αθηναϊκό λυρωδικό ύφος του έθεσε τις βάσεις της υμνωδικής μουσικής που εξελίχθηκε μέσα στους αιώνες στην μορφή της σερενάδας - νυκτωδίας.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 

* Η γραφή του Γρ. Ξενόπουλου στην λέξη σερενάδα (και όχι σερενάτα) είναι πολύ σημαντική για να εννοήσουμε την ετυμολογία της που εκπηγάζει από τις λέξεις: σειρός > σείριος > ξερός > ξηρός > θερμός > καυτός & άδω > αοιδός > τραγουδώ. 

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

- Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ρηγγίνα Λέζα