Ο ΘΗΣΕΑΣ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΗΓΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ
έρευνα & συγγραφή Ιωάννης Βαφίνης
Κατά το έτος 424 π.Χ. ο Ευριπίδης συνθέτει την τραγωδία του Ικέτηδες. Το αίτιο της δημιουργίας της τοιαύτης τραγωδίας υπήρξε η προ δύο ετών σύγκρουση των Θηβαίων - συμμάχων της Σπάρτης - μετά των Αθηναίων στο Δήλιο. Η σύγκρουση είχε σαν αποτέλεσμα την νίκη των Θηβαίων. Ωστόσο, οι Θηβαίοι στιγματίστηκαν δια την αποτρόπαια πράξη τους να μην παραδώσουν, για πολλές ημέρες, τους νεκρούς Αθηναίους οπλίτες και στρατηγούς εις την πόλη των Αθηνών.
Η ανίερη και αήθης πράξη των Θηβαίων, επί των ημερών εκείνων, επέφερε τα πιο δυσμενή σχόλια στο πανελλήνιο. Ο Ευριπίδης, δράττοντας την ευκαιρία, γράφει την τραγωδία του Ικέτηδες αποσπώντας θέματα απ' τον θηβαϊκό κύκλο και τους επτά επί Θήβας.
Στα επίμαχα γεγονότα αυτής της πολεμικής σύρραξης, που διεξήχθη πολλούς αιώνες προ του Ευριπίδους, συμμετείχε και ο ήρωας Θησέας με πρωταγωνιστική παρουσία. Ο Ευριπίδης, κατέχοντας ιστορικά αρχεία στην ατομική βιβλιοθήκη του, εισάγει την πληροφορία της καταλυτικής παρουσίας του σώματος των Αθηναίων οπλιτών με εξάρχοντα τον στρατηγό και πολέμαρχο τους Θησέα.
Στο στιγμιότυπο αυτό, ο τραγωδός, νουθετεί το κοινό των Αθηναίων συμπολιτών του σχεδιαγράφοντας μια φυσιογνωμία ενός στρατηγού, με ήθος και πίστη στην αξία της ανθρώπινης ζωής. Αυτός ήταν ο Θησέας, ο οποίος αναγνωρίζονταν ως ένας ηγέτης και ακατανίκητος πολέμαρχος, που δεν αποσκοπούσαν οι εκστρατείες του σε πρόσκαιρα και εφήμερα τυχοδιωκτικά κέρδη αλλά στην τήρηση των θεσμών της δικαιοσύνης. Αυτό επιδίωξε προ πάσα πόλη του πανελληνίου. Άλλωστε. εκ του πάλαι η Αθήνα θέλησε να παίξει ηγεμονικό ρόλο σε όλες τις πόλεις του ελληνικού κόσμου.
Ο Θησέας, λοιπόν, εις την μάχη των επτά επί Θήβας, λαμβάνοντας το επιδαύριον όπλο, ήτοι το ρόπαλον, όρμησε εναντίον των Θηβαίων και σκοτώνοντας πολλούς αντιτιθέμενους του, τους έτρεψε σε φυγή και πανικό.
Όμως, παρότι, η ασυναγώνιστη δύναμη του πολέμαρχου Θησέα μπορούσε να οδηγήσει το στράτευμα των Κραναΐδων - Αθηναίων στο εσωτερικό της πόλης των Θηβών και να γίνει κατάληψη και λεηλασία της πόλης, ως στρατηγός συγκράτησε την ορμή των παθών διατηρώντας στο ακέραιο τον πρωταρχικό του σκοπό. Δηλαδή, να πάρουν τους νεκρούς για να γίνει η προβλεπόμενη ταφή. Έτσι, ο Θησέας ανακηρύσσεται ως ένας πανελλήνιος προστάτης των ιερών θεσμών, εξυψώνοντας ωσαύτως τα ανθρώπινα ιδανικά και τα πατροπαράδοτα ελληνικά ήθη.
Εν κατακλείδι, ο Ευριπίδης, εις στους στίχους της τραγωδίας του, 702 έως 730, προτείνει στους Αθηναίους ψηφοφόρους το ιδανικό πρότυπο του στρατηγού που θα πρέπει να εκλέγεται από το δημοκρατικό σώμα των ελεύθερων Αθηναίων πολιτών. Ο στρατηγός, λέει ο τραγικός ποιητής, πρέπει να είναι γενναίος στις δυστυχίες και να απεχθάνεται την έπαρσιν του λαού του που μπορεί να φτάσει έως την ύβρη η οποία οδηγεί στον όλεθρο μιας πόλης. Ιδού και το αρχαίο κείμενο του Ευριπίδου: "Θησέας έπεσχεν• ου γαρ ως πέρσων πόλιν μιλεί έφασκεν, αλλ' απαιτήσων νεκρούς. τοιόνδε τον στρατηγόν αιρείσθαι χρεών, οι εν τε τοις δεινοίσιν εστιν Άλιμος μισεί θ' υβριστήν λαόν, ος πράσσων καλώς ες άκρα βήναι κλιμάκων ενήλατα ζητών απώλεσ' όλον ω χρήσθαι."
Μάλιστα, η επιχειρηματολογία του τραγωδού βρίσκει το ιδανικό πρότυπο στην μορφή του αφηρωισμένου προγόνου όλων των Αθηναίων του επονομαζόμενου Θησέα. Έτσι, η προσπάθεια της διδασκαλίας του Ευριπίδη γίνεται πιο πραγματιστική και ξεφεύγει από τα ευφυολογήματα της ουτοπίας. Επιπλέον, με μια σοφιστική λογική προτείνει στους ελεύθερους συμπολίτες του ένα πρότυπο ολοκληρωμένου χαρακτήρα, όπως είχε ο Θησέας ο θείος γόνος του Αιγέα και της Αίθρας.
Ο Θησέας, εμφανώς, συγκέντρωνε πλήθος αρετών που τον καταστούσαν ως προσωπικότητα πλησίον ενός ολοκληρωμένου χαρακτήρα ανθρώπου. Τα πρότυπα αυτά οι Έλληνες τα είχαν ήδη αναζητήσει εις το μακραίωνο παρελθόν τους, γι' αυτό και ο επίσκοπος Αθηνών Άγιος Μιχαήλ Χωνιάτης ο Ακομινάτος γράφει επαίνους για τον μεγάλο ήρωα των Αθηνών, θεωρώντας τον ως προτύπωση ενός δίκαιου ανδρός και σώφρονος βασιλέα με θεία χαρίσματα.
Ωστόσο, αυτό που ανέμεναν οι Έλληνες και δη οι Αθηναίοι, το πρότυπο ενός τέλειου ανδρός, θα το συναντήσουν αργότερα στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Η πίστη τους στο όνομα του δικαιότερου ανθρώπου και Θεού συνάμα θα τους οδηγήσει στην λατρεία του Θεανθρώπου μέχρι θυσίας. Κι αυτό το όφειλαν στο Θησέα.
Ο ήρωας των Αθηνών, ο Θησέας, άφησε την καλύτερη κληρονομιά στους απογόνους του Αθηναίους Θησηίδες το γονίδιο της δίκαιας κρίσης, την διάκριση. Ο ίδιος, ως υπερασπιστής της δικαιοσύνης, αν άκουγε το κήρυγμα του Θεανθρώπου Χριστού θα πίστευε καθ' ολοκληρίαν εις Αυτόν. Ίσως βέβαια, κατά την κάθοδο του Ιησού Χριστού στον Άδη και την κήρυξη του ευαγγελίου στους νεκρούς, να πίστεψε κι ο Θησεύς εις τους λόγους του και να μετέβει μαζί με άλλους πιστεύσαντες στην ουράνια βασιλεία.
Μάλιστα, ο ρωμαίος σοφιστής Κλαύδιος Αιλιανός, που έζησε 200 χρόνια μετά τον Χριστό, αντιτιθέμενος στην άποψη του Βιργίλιου που ήθελε τον Θησέα να έχει κολλήσει καθήμενος πάνω σε μια πέτρα στον Άδη, έγραψε ότι, ο Θησέας βρίσκεται στα νησιά των μακάρων(ο αρχαιοελληνικός παράδεισος) επειδή είχε πράξει δίκαια και φιλάνθρωπα έργα.
Στα επίμαχα γεγονότα αυτής της πολεμικής σύρραξης, που διεξήχθη πολλούς αιώνες προ του Ευριπίδους, συμμετείχε και ο ήρωας Θησέας με πρωταγωνιστική παρουσία. Ο Ευριπίδης, κατέχοντας ιστορικά αρχεία στην ατομική βιβλιοθήκη του, εισάγει την πληροφορία της καταλυτικής παρουσίας του σώματος των Αθηναίων οπλιτών με εξάρχοντα τον στρατηγό και πολέμαρχο τους Θησέα.
Στο στιγμιότυπο αυτό, ο τραγωδός, νουθετεί το κοινό των Αθηναίων συμπολιτών του σχεδιαγράφοντας μια φυσιογνωμία ενός στρατηγού, με ήθος και πίστη στην αξία της ανθρώπινης ζωής. Αυτός ήταν ο Θησέας, ο οποίος αναγνωρίζονταν ως ένας ηγέτης και ακατανίκητος πολέμαρχος, που δεν αποσκοπούσαν οι εκστρατείες του σε πρόσκαιρα και εφήμερα τυχοδιωκτικά κέρδη αλλά στην τήρηση των θεσμών της δικαιοσύνης. Αυτό επιδίωξε προ πάσα πόλη του πανελληνίου. Άλλωστε. εκ του πάλαι η Αθήνα θέλησε να παίξει ηγεμονικό ρόλο σε όλες τις πόλεις του ελληνικού κόσμου.
Ο Θησέας, λοιπόν, εις την μάχη των επτά επί Θήβας, λαμβάνοντας το επιδαύριον όπλο, ήτοι το ρόπαλον, όρμησε εναντίον των Θηβαίων και σκοτώνοντας πολλούς αντιτιθέμενους του, τους έτρεψε σε φυγή και πανικό.
Όμως, παρότι, η ασυναγώνιστη δύναμη του πολέμαρχου Θησέα μπορούσε να οδηγήσει το στράτευμα των Κραναΐδων - Αθηναίων στο εσωτερικό της πόλης των Θηβών και να γίνει κατάληψη και λεηλασία της πόλης, ως στρατηγός συγκράτησε την ορμή των παθών διατηρώντας στο ακέραιο τον πρωταρχικό του σκοπό. Δηλαδή, να πάρουν τους νεκρούς για να γίνει η προβλεπόμενη ταφή. Έτσι, ο Θησέας ανακηρύσσεται ως ένας πανελλήνιος προστάτης των ιερών θεσμών, εξυψώνοντας ωσαύτως τα ανθρώπινα ιδανικά και τα πατροπαράδοτα ελληνικά ήθη.
Εν κατακλείδι, ο Ευριπίδης, εις στους στίχους της τραγωδίας του, 702 έως 730, προτείνει στους Αθηναίους ψηφοφόρους το ιδανικό πρότυπο του στρατηγού που θα πρέπει να εκλέγεται από το δημοκρατικό σώμα των ελεύθερων Αθηναίων πολιτών. Ο στρατηγός, λέει ο τραγικός ποιητής, πρέπει να είναι γενναίος στις δυστυχίες και να απεχθάνεται την έπαρσιν του λαού του που μπορεί να φτάσει έως την ύβρη η οποία οδηγεί στον όλεθρο μιας πόλης. Ιδού και το αρχαίο κείμενο του Ευριπίδου: "Θησέας έπεσχεν• ου γαρ ως πέρσων πόλιν μιλεί έφασκεν, αλλ' απαιτήσων νεκρούς. τοιόνδε τον στρατηγόν αιρείσθαι χρεών, οι εν τε τοις δεινοίσιν εστιν Άλιμος μισεί θ' υβριστήν λαόν, ος πράσσων καλώς ες άκρα βήναι κλιμάκων ενήλατα ζητών απώλεσ' όλον ω χρήσθαι."
Μάλιστα, η επιχειρηματολογία του τραγωδού βρίσκει το ιδανικό πρότυπο στην μορφή του αφηρωισμένου προγόνου όλων των Αθηναίων του επονομαζόμενου Θησέα. Έτσι, η προσπάθεια της διδασκαλίας του Ευριπίδη γίνεται πιο πραγματιστική και ξεφεύγει από τα ευφυολογήματα της ουτοπίας. Επιπλέον, με μια σοφιστική λογική προτείνει στους ελεύθερους συμπολίτες του ένα πρότυπο ολοκληρωμένου χαρακτήρα, όπως είχε ο Θησέας ο θείος γόνος του Αιγέα και της Αίθρας.
Ο Θησέας, εμφανώς, συγκέντρωνε πλήθος αρετών που τον καταστούσαν ως προσωπικότητα πλησίον ενός ολοκληρωμένου χαρακτήρα ανθρώπου. Τα πρότυπα αυτά οι Έλληνες τα είχαν ήδη αναζητήσει εις το μακραίωνο παρελθόν τους, γι' αυτό και ο επίσκοπος Αθηνών Άγιος Μιχαήλ Χωνιάτης ο Ακομινάτος γράφει επαίνους για τον μεγάλο ήρωα των Αθηνών, θεωρώντας τον ως προτύπωση ενός δίκαιου ανδρός και σώφρονος βασιλέα με θεία χαρίσματα.
Ωστόσο, αυτό που ανέμεναν οι Έλληνες και δη οι Αθηναίοι, το πρότυπο ενός τέλειου ανδρός, θα το συναντήσουν αργότερα στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Η πίστη τους στο όνομα του δικαιότερου ανθρώπου και Θεού συνάμα θα τους οδηγήσει στην λατρεία του Θεανθρώπου μέχρι θυσίας. Κι αυτό το όφειλαν στο Θησέα.
Ο ήρωας των Αθηνών, ο Θησέας, άφησε την καλύτερη κληρονομιά στους απογόνους του Αθηναίους Θησηίδες το γονίδιο της δίκαιας κρίσης, την διάκριση. Ο ίδιος, ως υπερασπιστής της δικαιοσύνης, αν άκουγε το κήρυγμα του Θεανθρώπου Χριστού θα πίστευε καθ' ολοκληρίαν εις Αυτόν. Ίσως βέβαια, κατά την κάθοδο του Ιησού Χριστού στον Άδη και την κήρυξη του ευαγγελίου στους νεκρούς, να πίστεψε κι ο Θησεύς εις τους λόγους του και να μετέβει μαζί με άλλους πιστεύσαντες στην ουράνια βασιλεία.
Μάλιστα, ο ρωμαίος σοφιστής Κλαύδιος Αιλιανός, που έζησε 200 χρόνια μετά τον Χριστό, αντιτιθέμενος στην άποψη του Βιργίλιου που ήθελε τον Θησέα να έχει κολλήσει καθήμενος πάνω σε μια πέτρα στον Άδη, έγραψε ότι, ο Θησέας βρίσκεται στα νησιά των μακάρων(ο αρχαιοελληνικός παράδεισος) επειδή είχε πράξει δίκαια και φιλάνθρωπα έργα.
Ο Θησέας ως πολέμαρχος στρατηγός των Αθηναίων από σύγχρονη
ζωγραφική απεικόνιση.
ζωγραφική απεικόνιση.
Ο Θησέας βασιλέας - μονάρχης της δημοκρατίας των Αθηνών
όπου υπήρξε ο πρωταίτιος του θεσμού. Η απεικόνιση τον αναπαριστά με γενειάδα της ώριμης ηλικίας άνω των 40 χρόνων, στεφανωμένο, ένδοξο
σοφό και σεβάσμιο συνοικιστή της πόλεως των Αθηνών. (θραύσμα μελανόμορφου αμφορέα του 540-530 π.Χ. Kind University, Museum of Classical Antiquities)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου