ЭIЄ

Ο ΘΗΣΕΑΣ ΥΠΗΡΞΕ ΠΡΟΤΥΠΟ ΗΓΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ

ἔρευνα & συγγραφὴ: Ἰωάννης Γ. Βαφίνης 

 

   Κατὰ τὸ ἔτος 424 π.Χ. εἰς μίαν ἐποχὴν ποὺ ἐξελίσσεται ὁ πελοπονησιακὸς πόλεμος, ὁ Εὐριπίδης, συνθέτει τὴν τραγωδία του ὑπὸ τὸν τίτλο, "Ἰκέτηδες". 

 Τὸ αἴτιο τῆς ἐμπνεύσεως τοῦ Ἀθηναίου τραγωδοῦ τῆς ἐν λόγῳ τραγωδίας θεωρεῖτε ἡ πρὸ δύο ἐτῶν σύγκρουση τῶν Θηβαίων - συμμάχων τῆς Σπάρτης - μετὰ τῶν Ἀθηναίων στὸ Δήλιον. Ἡ σύγκρουση κατέληξε σὲ νίκη τῶν Θηβαίων. 

 Ἐν τούτοις, οἱ Θηβαῖοι στιγματίστηκαν διὰ τὴν ἀποτρόπαια πράξη τους, νὰ μὴν παραδώσουν, γιὰ πολλὲς ἡμέρες, τοὺς νεκροὺς Ἀθηναίους ὁπλῖτες καὶ στρατηγοὺς εἰς τὴν πόλη τους. 

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 

  Ἡ ἀνίερη καὶ ἀήθης πράξης αὐτή, ἐπὶ τῶν ἡμερῶν ἐκείνων, ἐπέφερε γιὰ τοὺς Θηβαίους τὰ πιὸ δυσμενῆ σχόλια εἰς τὸ πανελλήνιο. Ὁ Εὐριπίδης, δράττοντας τὴν εὐκαιρία, γράφει τὴν τραγωδία τοῦ Ἰκέτηδες ἀποσπῶντας θέματα ἀπ' τὸν "θηβαϊκὸ κύκλο" καὶ τοὺς "ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας". 

 Στὰ ἐπίμαχα γεγονότα αὐτῆς τῆς παλαιοτάτης πολεμικῆς σύγκρουσης, ποὺ διεξήχθη πολλοὺς αἰῶνες πρό του Εὐριπίδους, συμμετεῖχε καὶ ὁ ἡμίθεος - ἥρωας Θησέας μετὰ πρωταγωνιστικῆς παρουσίας. 

 Ὁ Εὐριπίδης, κατέχοντας ἱστορικὰ ἀρχεῖα στὴν προσωπική του βιβλιοθήκη, εἰσάγει τὴν πληροφορία περὶ τῆς καταλυτικῆς παρουσίας τοῦ σώματος τῶν Ἀθηναίων ὁπλιτῶν μὲ ἐξάρχοντα τὸν στρατηγὸ καὶ πολέμαρχον Θησέα. 

 Στὸ στιγμιότυπο αὐτό, ὁ τραγωδός, νουθετεῖ τὸ κοινὸ τῶν Ἀθηναίων συμπολιτῶν του σχεδιαγράφοντας μιὰ φυσιογνωμία ἑνὸς ἡμιθέου στρατηγοῦ, μὲ ἦθος καὶ πίστη στὴν ἀξία τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Αὐτὸς ἦταν ὁ Θησέας, ὁ ὁποῖος ἀναγνωρίζονταν ὡς ἕνας ὑψηλοῦ διαμετρήματος ἡγέτης καὶ ἀκατανίκητος πολέμαρχος. 

 Συνάμα, ὅπως ἱστορικῶς ἔχει διαπιστευθεῖ, εἰς τὶς ἐκστρατευτικές του ἀποστολές, οἱ προσδοκίες του δὲν ἀποσκοποῦσαν σὲ πρόσκαιρα καὶ ἐφήμερα τυχοδιωκτικὰ κέρδη ἀλλὰ στὴν τήρηση τῶν θεσμῶν τῆς δικαιοσύνης. 

 Μὲ τούτη τὴν δίκαια συμπεριφορὰ κι ὡς ἐκφραστὴς τῆς δικαίας Θέμιδος ἐπιδίωκε τὴν ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μεταξὺ τῶν ἰσχυρῶν πόλεως τοῦ πανελληνίου.   Δύναται νὰ εἰπωθεῖ ὅτι, ὑπῆρξε ὁ πρῶτος ἐκφραστὴς τῆς ἕνωσης τῶν Ἑλλήνων. Ἄλλωστε, ἐκ τοῦ πάλαι ἡ Ἀθήνα ἠθέλησε νὰ παίξει ἡγεμονικὸ ρόλο σὲ ὅλες τὶς πόλεις τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου. 

 Τότε, ἐκεῖνο τὸν καιρό, ὁ Θησέας, εἰς τὴν μάχη τῶν ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας, λαμβάνοντας τὸ ἐπιδαύριον ὅπλο, ἤτοι τὸ ρόπαλον, ὅρμησε ἐναντίον τῶν Θηβαίων καὶ σκοτώνοντας πολλοὺς ἀντιτιθέμενους του, τοὺς ἔτρεψε σὲ φυγὴ καὶ πανικό. 

  Ὅμως, παρ' ὅτι, ἡ ἀσυναγώνιστη δύναμη τοῦ πολέμαρχου Θησέα μποροῦσε νὰ ὁδηγήσει τὸ στράτευμα τῶν Κραναΐδων - Ἀθηναίων στὸ ἐσωτερικὸ τῆς πόλης τῶν Θηβῶν καὶ νὰ γίνει κατάληψη καὶ λεηλασία τῆς πόλης, ὡς στρατηγὸς συγκράτησε τὴν ὁρμὴ τῶν παθῶν διατηρῶντας στὸ ἀκέραιο τὸν πρωταρχικό του σκοπό. Δηλαδή, νὰ πάρουν τοὺς νεκροὺς καὶ νὰ γίνει ἡ προβλεπόμενη ταφή.  

 Μὲ ἐτοῦτον τὸν τρόπο, ὁ Θησέας ἀνακηρύχτηκε ἄμεσα ὡς ἕνας τοποτηρητὴς καὶ πανελλήνιος προστάτης τῶν ἱερῶν θεσμῶν, ἐξυψώνπντας, παράλληλα, τὰ ἀνθρώπινα ἰδανικὰ καὶ τὰ πατροπαράδοτα ἑλληνικὰ ἤθη. 

 Ἐν κατακλεῖδι, ὁ Εὐριπίδης, εἰς στοὺς στίχους τῆς τραγωδίας του, 702 ἕως 730, προτείνει στοὺς Ἀθηναίους ψηφοφόρους, ὡς ἐνεργοὺς πολῖτες, τὸ ἰδανικὸ πρότυπο τοῦ στρατηγοῦ ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἐκλέγεται ἀπὸ τὸ δημοκρατικὸ σῶμα τῶν ἐλεύθερων Ἀθηναίων πολιτῶν. 

 Ὁ στρατηγός, λέει ὁ τραγικὸς ποιητής, πρέπει νὰ εἶναι γενναῖος στὶς δυστυχίες τοῦ λαοῦ του καὶ νὰ ἀπεχθάνεται τὴν ἔπαρσιν αὐτοῦ ἡ ὁποία δύνανται νὰ φτάσει ἕως τὴν ὕβρη κατὰ πὼς ὁδηγεῖ στὸν ὄλεθρο μιᾶς πόλης. Ἰδοὺ καὶ τὸ ἀρχαῖο κείμενο τοῦ Εὐριπίδου: «Θησέας έπεσχεν• ου γαρ ως πέρσων πόλιν μιλεί έφασκεν, αλλ' απαιτήσων νεκρούς. τοιόνδε τον στρατηγόν αιρείσθαι χρεών, οι εν τε τοις δεινοίσιν εστιν Άλιμος μισεί θ' υβριστήν λαόν, ος πράσσων καλώς ες άκρα βήναι κλιμάκων ενήλατα ζητών απώλεσ' όλον ω χρήσθαι.».

 Ἐν ὀλίγοις,  μὲ τὴν ἐπιχειρηματολογία του αὐτή, ὁ Ἀθηναῖος τραγωδός, ἀνέδειξε τὸ ἰδανικὸν πρότυπον εἰς τὴν θρυλικὴν μορφὴ τοῦ ἀφηρωισμένου προγόνου ὅλων τῶν ἐν Ἀθήναις ἐλευθέρων πολιτῶν - τοῦ ἐπονόμαστου Θησέα. 

 Συνελόντι δὲ εἰπεῖν, ἡ προσπάθεια τῆς διδασκαλίας τοῦ Εὐριπίδη, στὸ ἐν λόγῳ ἔργο, ἐγίνετο πιὸ πραγματιστικὴ ξεφεύγοντας ἀπὸ τὰ εὐφυολογήματα τῆς οὐτοπίας. 

 Ἐπιπλέον, ὁ Εὐριπίδης, διαθέτοντας μιὰ σοφιστικὴ λογικὴ νοοτροπία, προτείνει στοὺς ἐλεύθερους συμπολῖτες του νὰ υἱοθετήσουν ἕνα πρότυπο ὁλοκληρωμένου χαρακτῆρα, ὅπως εἶχε ὁ Θησέας ὁ θεῖος γόνος τοῦ Αἰγέα καὶ τῆς Αἴθρας. 

 Ὁ Θησέας, ἐμφανῶς, συγκεντρώνοντας πλῆθος ἀρετῶν εἶχε καταστεῖ εἰς τὸ πανελλήνιο μία ἐνδελεχῆ προσωπικότητα μὲ ὑψηλὰ κριτήρια δικαιοσύνης ποὺ ἀκτινοβολοῦσαν μέσα ἀπὸ τοὺς ἄθλους καὶ τὰ ἡρωικὰ πεπραγμένα του. 

 Οἱ Ἕλληνες, ἀπὸ καταβολῆς κόσμου, ἀναζητοῦσαν σεβαστὰ πρότυπα καὶ μὲ γνώμονα τὴν ἀρετὴ ἀπεκδύονταν τὸ κακό. 

 Οὕτως καὶ ὁ λόγος ὅπου μεγάλοι φωστῆρες τοῦ χριστιανισμοῦ ὁμίλησαν διὰ τὴν ὕψιστη προσφορὰ τῶν πρὸ Χριστοῦ γεννηθέντων Ἑλλήνων στὴν θετικὴ πορεία καὶ ἐξέλιξη τοῦ ἀνθρώπινου πολιτισμοῦ. 

Ἐξ αὐτῶν καὶ ὁ Ἅγιος Μιχαὴλ Χωνιάτης ὁ Ἀκομινάτος, ὁ ἐπίσκοπος Ἀθηνῶν τοῦ 12ου αἰῶνος μ.Χ. ἔγραψε ἐπαίνους γιὰ τὸν Θησέα θεωρῶντάς τον ὡς προτύπωση ἑνὸς δικαίου ἀνδρὸς καὶ σώφρονος βασιλέα μὲ θεῖα χαρίσματα. Ἰδοὺ καὶ τὸ ἀπόσπασμα ἐκ τοῦ συγγράματος τοῦ μὲ τοὺς ὑπερθετικοὺς χαρακτηρισμοὺς πρὸς τὸν Θησέα ὅπως, ἄνδρα Μουσῶν, τὸν σοφὸν ὑποφήτη τῆς Θέμιδος ἤτοι τῆς ἐξ ουρανοῦ δικαιοσύνης: «Τὸν Θησέα φασὶν ἐκεῖνον συνοικιστὴν τῶν ἐμῶν Ἀθηνῶν• δεξιωτέον γὰρ ἀττικοῖς διηγήμασιν ἄνδρα Μουσῶν καὶ λόγου θεράποντα καὶ σοφὸν ὑποφήτην Θέμιδος, ἐπεὶ νὺν πρώτως ἦκεν Ἄθήναζέ ταμίας εὐνομίας καὶ σωτὴρ Ἑλλάδος καὶ καὶ τῆς τοῦ Πέλοπος• τὸν Θησέα τοίνυν ἐκεῖνον, βαδίζοντά ποτὲ Μαραθώνάδέ κατὰ ὑβριστοῦ ταύρου μυρία παρεχομένου της ἐκεῖ ποὺ Τετραπολίταις πράγματα, καταλύσαί φασι καὶ ἐπιξενωθῆναι παρὰ τινι γυναικὶ (Ἐκάλη τὴ γυναικὶ τὸ ὄνομα ἥν), γραΐ μὲν πεμπέλω καὶ πενιχρά, ξενοδόχῳ δ' ἄλλως ἀγαθὴ καὶ τοῖς παροδεύουσιν ἄκλειστον ἄει προβαλλομένη τὸ οἴκημα καὶ οὕτω τί φιλοφρονηθῆναι ἤδιον ὡς ἀεὶ μεμνῆσθαι τῆς ὀλίγης τραπέζης ἐκείνης καὶ αὐχμηρᾶς καὶ μὴ ἂν ἄλλην οὕτω ποτὲ τερπνοτέραν λογίσασθαι». 

 Ἐν τούτοις, ἐκεῖνο ποὺ ἀνέμεναν οἱ Ἕλληνες καὶ δὴ οἱ Ἀθηναῖοι, δηλαδή, τὸ πρότυπο ἑνὸς τέλειου ἀνδρὸς ποὺ ἔμελλε νὰ λυτρώσει τὴν ἀνθρωπότητα, τὸ συναναντοὺν πολλοὺς αἰῶνες ἀργότερα εἰς τὸ πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. 

 Ἡ πίστη τους, στὸ ὄνομα τοῦ δικαιότερου ἀνθρώπου καὶ Θεοῦ συνάμα ἔμελλε νὰ τοὺς ὁδηγήσει στὴν λατρεία τοῦ Θεανθρώπου μέχρι θυσίας. Κι αὐτὸ τὸ ὄφειλαν στὴν αὐταπάρνηση καὶ τὴν αὐτοθυσία τοῦ ἤμιθέού ἥρωα τοὺς Θησέα(δες τὸν μῦθο τῆς ἐξόντωσης τοῦ Μινώταυρου μὲ κύριο συντελεστὴ τὴν αὐταπάρνηση τοῦ ἥρωος). 

 Ὁ βασιλιᾶς τῶν Ἀθηνῶν, ἄφησε εἰς τοὺς ἐπιγόνους του, Ἀθηναίους Θησηίδες, τὴν ἀριστοτέραν κληρονομιὰ τὸ γονίδιο τῆς δίκαιας κρίσης, τὴν ἐπονομαζόμενη καὶ διάκριση. 

 Εἰκάζω δὲ ὅτι ὁ Θησεύς ὡς ὑπερασπιστὴς τῆς δικαιοσύνης καὶ ἀλήθειας, ἂν ἄκουγε τὸ κήρυγμα τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ θὰ πίστευε καθ' ὁλοκληρίαν εἰς Αὐτόν. 

 Ἴσως βέβαια, κατὰ τὴν κάθοδο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τὸν Ἅδη καὶ τὴν κήρυξη τοῦ εὐαγγελίου στοὺς νεκρούς, νὰ πίστεψε κι ὁ Θησεὺς εἰς τοὺς λόγους του καὶ νὰ μετέβει μαζὶ μὲ ἄλλους πιστεύσαντες στὴν οὐράνια βασιλεία. 

 Συνελλόντι, ὁ ρωμαῖος σοφιστὴς Κλαύδιος Αἰλιανός, ὅπου κι ἔζησε 200 χρόνια μετὰ τὸν Χριστό, ἀντιτιθέμενος στὴν ἄποψη τοῦ Βιργίλιου, ποὺ ἤθελε τὸν Θησέα νὰ ἔχει κολλήσει καθήμενος πάνω σὲ μιὰ πέτρα στὸν Ἅδη, ἔγραψε ὅτι, ὁ Θησέας μετὰ θάνατον μετέβει εἰς τὰ νησιά των μακάρων(ο ἀρχαιοελληνικὸς παράδεισος) ἐπειδὴ εἶχε πράξει δίκαια καὶ φιλάνθρωπα ἔργα. 

  

Ὁ Θησέας ὡς πολέμαρχος στρατηγὸς τῶν Ἀθηναίων μέσα ἀπὸ μιὰ μελέτη σύγχρονης ζωγραφικῆς ἀπεικόνισης ποὺ μᾶς ὁδηγεῖ στὴν πρώιμη μυκηναϊκὴ περίοδο κατα τὸ γένος τῶν ἡρώων. 

Ὁ Θησέας βασιλέας - μονάρχης τῆς δημοκρατίας τῶν Ἀθηνῶν ὅπου ὑπῆρξε ὁ πρωταίτιος τοῦ θεσμοῦ. Ἡ ἀπεικόνιση ἀναπαριστᾶ τὸν ἡμίθεο βασιλέα μὲ γενειάδα, ἔνδειξη τῆς ὥριμης ἡλικίας ἄνω τῶν 40 χρόνων, στεφανωμένο, ἔνδοξο σοφὸ καὶ σεβάσμιο συνοικιστὴ τῆς πόλεως τῶν Ἀθηνῶν (θραῦσμα μελανόμορφου ἀμφορέα τοῦ 540-530 π.Χ. Kind University, Museum of Classical Antiquities). 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•Εὐριπίδους, Ἰκέτηδες 

•Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι- Θησέας Ρωμύλος 

•Μιχαὴλ Χωνιάτης Ἀκομινάτου, Τὰ σωζόμενα δαπάνης τοῦ δήμου τῶν Ἀθηναίων ὑπὸ Σπυρίδωνος Λάμπρου, ἐν Ἀθήναις 1879